مطالعه تطبیقی گستره زمانی خیار شرط در پرتو اصل حاکمیت اراده در مذاهب فقهی و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه تهران (دانشکدگان فارابی)، قم، ایران

2 دانشیار گروه فقه و حقوق دانشگاه تهران (دانشکدگان فارابی)، قم، ایران

3 دانش‌آموخته دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

10.22034/fiqh.2023.379331.1125

چکیده

برخی از دیدگاه‌ها در فقه و حقوق، تعیین مدت خیار شرط را محدود به زمان خاص می‌دانند و همیشگی‌بودن مدت را ممنوع اعلام کرد‌اند. نوشتار حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی به این پرسش پاسخ می‌دهد که گستره زمانی خیار شرط با توجه به اصل آزادی و حاکمیت اراده متعاملین در مذاهب فقهی و حقوق ایران چیست؟ نتایج تحقیق بیان می‌کند بر اساس پیروی از رضایت متعاملین و در پرتو اصل حاکمیت اراده، مدت خیار شرط محدودیت زمانی ندارد و می‌توان زمانی طولانی را برای خیار شرط در نظر گرفت. این دیدگاه همگام با مشهور فقهای امامیه، قانون مدنی و مذهب حنفی است. مواردی که مدت مجهول است در صورتی که در آن تسامح عرفی می‌شود، پذیرفتنی است؛ همچنین در صورتی که امکان تعیین موارد مجهول توسط عرف و شرع وجود داشته باشد، به مدت زمان تعیین‌شده توسط عرف و شرع رجوع می‌شود. بر اساس اصل حاکمیت اراده، جعل خیار فسخ همیشگی را می‌توان پذیرفت و چنین امری بر خلاف مقتضای عقد نیست. این نظر مورد پذیرش مشهور امامیه، قانون مدنی و مذهب مالکی است. در صورت اطلاق نیز مدت خیار شرط به سه روز تخصیص می‌یابد. این ضابطه مبتنی بر رویکرد مشهور امامیه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [العربیة]

الدراسة التطبیقیة لنطاق الزمن لشرط الخیار حسب سیادة الإرادة فی المذاهب الفقهیة والقانون فی إیران

نویسندگان [العربیة]

  • احمد صابری مجد 1
  • السید عبد الرحیم الحسینی 2
  • حسین المختاری 3
1 طالب دکتوراه فی الفقه وأصول القانون الإسلامی، جامعة طهران (کلیة الفارابی)، قم، إیران
2 أستاذ مشارک فی قسم الفقه والقانون، جامعة طهران (کلیة الفارابی)، قم، إیران
3 خریج الدکتوراه فی الفقه وأصول القانون الإسلامی، جامعة سمنان، سمنان، إیران
چکیده [العربیة]

بعض الآراء فی الفقه والقانون تعتبر تحدید مدة خیار الشرط مقتصرًا على وقت محدد وتحرم دوام هذه المدة. یقدم هذا البحث إجابة على هذا السؤال بالاعتماد على منهج وصفی تحلیلی: ما هو نطاق الزمن خیار الشرط بناءً على مبدأ حریة وسیادة الإرادة  لطرفی الإتفاق فی المذاهب الفقهیة والقوانین فی إیران؟ تظهر نتائج هذا البحث أنه وفقًا لامتثال الأطراف المتعاملة وحسب مبدأ سیادة الإرادة، فإن مدة خیار الشرط لیست محدودة زمنیًا، ویمکن اعتبار مدة طویلة خیار الشرط. هذا الرأی یکون مشهور فقهاء المذهب الإمامی والقانون المدنی والمذهب الحنفی. الحالات التی تکون فیها المدة مجهولة، یمکن قبولها إذا کان هناک تسامح معروف، کما یمکن تحدید مدد زمنیة للحالات الغیر معروفة وفقًا للعرف والشریعة إذا کان ذلک ممکنًا. بناءً على مبدأ سیادة الإرادة، یمکن أیضًا قبول جعل خیار الفسخ دائمًا، وهذا لا یتعارض مع جوهر العقد. إنه مشهور فقهاء المذهب الإمامی والقانون المدنی والمذهب المالکی. فی حالة الإعلان عن الخیار، یتم تخصیص مدة زمنیة خیار الشرط تبلغ ثلاثة أیام. هذا القانون مبنی على منهج مشهور فقهاء المذهب الإمامی.
 

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • مدة شرط الخیار
  • مبدأ سیادة الإرادة
  • شرط غیر معروف
  • دائمیة الخیار

مراجع

  1. ابن‌ادریس، محمد بن ‌احمد (۱۴۲۸ ق)؛ السرائر الحاوی لتحریرالفتاوی؛ چ ‌اول، قم: نشر اسلامی.
  2. ابن‌براج، عبدالعزیز‌ بن ‌نحریر (۱۴۰۶ ق)؛ المهذب؛ چ اول، قم: ‌نشر إسلامی.
  3. ــــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۱ ق)؛ جواهر الفقه؛ چ اول، قم: النشر الإسلامی.
  4. ابن‌رشد، محمد‌ بن ‌احمد (۱۴۲۵ ق)؛ بدایة المجتهد؛ چ اول، قاهره: دار الحدیث.
  5. ابن‌زهره، حمزه ‌بن ‌علی‏ (۱۳۷۵)؛ غنیه النزوع الی علمی الاصول و الفروع؛ قم: مؤسسة الإمام الصادق (ع).
  6. ‏‏ابن‌عابدین، محمد‌امین (۱۴۲۱ ق)؛ حاشیة رد المحتار؛ بیروت: دار الفکر.
  7. ابن‌فهد حلی، احمد بن ‌محمد‏ [بی‌تا]؛ المهذب البارع؛ قم: النشر الإسلامی.
  8. ابن‌قدامه، عبدالله بن احمد (‌۱۴۱۷ ق‌)؛ المغنی؛ چ ‌اول، ریاض: دار عالم الکتب.
  9. ــــــــــــــــــــــــــــ [بی‌تا]؛ الشرح الکبیر؛ [بی‌جا]: [بی‌نا].
  10. ‏ابوعیسی، محمد بن سوره [بی‌تا]؛ سنن ترمزی؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی.
  11. امامی، حسن (۱۳۸۶)؛ حقوق‌ مدنی؛ تهران: اسلامیه.
  12. ‏انصاری، زکریا (۱۴۲۶ ق)؛ اسنی المطالب؛ بیروت: دار الکاتب العربی.
  13. انصاری، مرتضی‏ (۱۴۱۵ ق)؛ کتاب المکاسب؛ قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری.
  14. آخوند خراسانی، محمدکاظم‌ بن ‌حسین (۱۴۰۶ ق)؛ حاشیة المکاسب؛ قم: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  15. بجنوردی، حسن (۱۳۷۷)؛ القواعد الفقهیة (بجنوردی)؛ چ ‌اول، قم: نشر الهادی.
  16. بحرالعلوم، محمدمهدی بن مرتضی (۱۴۲۷ ق)؛ مصابیح الأحکام؛ چ ‌اول، قم: میثم التمار.
  17. بخاری، محمد بن اسماعیل (۱۳۸۱ ق)؛ صحیح بخاری؛ چ ‌اول، پاکستان: قدیمی کتب‌خانه.
  18. بیهقی، احمد بن حسین (۱۴۲۹ ق)؛ السنن الکبرى؛ چ ‌اول، بیروت: دار الحدیث.
  19. جزائری، محمد (۱۴۱۶ ق)؛ هدی الطالب إلی شرح المکاسب؛ چ ‌اول، قم: طلیعة النور.
  20. ‏جزیری، عبدالرحمن‏ (۱۴۲۴ ق)؛ الفقه علی مذاهب الاربعه؛ چ ‌اول، بیروت: دار الکتبة العلمیة.
  21. جعفری لنگرودی، محمدجعفر (۱۳۸۱)؛ فلسفه عمومی حقوق؛ چ ‌اول، تهران: کتابخانه گنج دانش.
  22. حائری، سیدعلی (۱۴۱۸ ق)؛ ریاض المسائل؛ چ ‌اول، قم: موسسه آل البیت.
  23. ‏حر عاملی، محمد بن حسن (۱۳۷۲ ش)؛ وسائل الشیعة؛ چ ‌اول، تهران: اسلامیه.
  24. حسینی مراغی، عبدالفتاح بن علی (۱۴۱۷ ق)؛ العناوین الفقهیة؛ چ ‌اول، قم: النشر الإسلامی.
  25. حسینی عاملی، محمدجواد بن محمد (۱۴۱۹ ق)؛ مفتاح الکرامه؛ چ ‌اول، تهران: انتشارات اسلامی.
  26. حلی، جعفر بن حسن (۱۴۰۴ ق)؛ التنقیح الرائع؛ چ ‌اول، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی (ره).
  27. حلی، نجم‌الدین (۱۴۰۹ ق)؛ شرایع الاسلام؛ چ ‌اول، قم: دار الزهرا.
  28. حلّى، محمد بن حسن بن یوسف‏ (۱۳۴۵ ق)‏؛ ایضاح الفوائد؛ چ اول، قم: کوشا نیپور.
  29. ‏خوانساری، موسی‏ (۱۳۵۷)؛ منیة الطالب؛ چ ‌اول، نجف: چاپ نجف.
  30. زحیلی، وهبة (۱۴۲۵ ق)؛ الفقه الاسلامی و ادلته؛ چ ‌اول، دمشق: دار الفکر.
  31. سبزواری، محمدباقر بن محمد [بی‌تا]؛ کفایة الأحکام؛ اصفهان: مهدوی.
  32. سرخسی، محمد بن احمد (۱۴۲۱ ق)‏؛ المبسوط؛ چ ‌اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  33. سلار دیلمی، حمزه بن عبد العزیز (۱۴۰۴ ق)؛ المراسم العلویة؛ [بی‌جا]: مجمع جهانی اهل‌بیت (ع).
  34. شافعی‌، محمدحسن‌ اسماعیل (۱۴۱۸ ق)؛ ‌المبدع؛ چ ‌اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  35. شاهرودی، محمود (۱۳۸۵)؛ فرهنگ فقه؛ چ ‌اول، قم: معارف الفقه الاسلامی.
  36. الشایشی القفال، سیف‌الدین ابی‌بکر محمد بن احمد (1988 م)؛ حلیه العلماء فی معرفه مذاهب الفقهاء؛ چ ‌اول، عمان: مکتبه الرساله الحدیثه.
  37. شوکانی، محمد (۱۴۱۴ ق)؛ فتح القدیر؛ چ ‌اول، دمشق: دار ابن کثیر.
  38. شهیدی، مهدی (1388)؛ حقوق مدنی 6، عقود معین؛ چ ‌پانزدهم، تهران: مجد.
  39. ش‍ی‍خی‌زاده‌، ع‍ب‍دال‍رح‍م‍ن‌ ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د (۱۳۱۹ ق)؛ مجمع الانهر؛ چ اول، استانبول: دارالطبا‌عه‌ العا‌مره‌.
  40. صفایی، سیدعلی (۱۳۵۱)؛ دوره مقدماتی حقوق مدنی؛ چ ‌اول؛ تهران: نشر تهران.
  41. صیمری، مفلح بن حسن (۱۴۲۰ ق)؛ غایة المرام؛ چ ‌اول، قم: دارالهادی.
  42. طوسی، محمد بن حسن (۱۳۸۷ ق)؛ المبسوط؛ چ ‌اول، تهران: مکتبه المرتضویه.
  43. عاملی، زین‌الدین بن علی‏ (۱۴۱۳ ق)؛ مسالک الأفهام؛ چ ‌اول، قم: المعارف الإسلامیة.
  44. عاملی، محمد بن مکی (۱۴۱۲ ق)؛ الدروس الشرعیه؛ چ اول، قم: موسسه النشر الاسلامی.
  45. علامه حلی، حسن بن یوسف (۱۴۱۲ ق)؛ مختلف الشیعه؛ چ ‌اول، قم: موسسه النشر الاسلامی.
  46. ــــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۱۴ ق)؛ تذکرة الفقهاء؛ چ ‌اول، قم: آل البیت (ع) لإحیاء التراث.
  47. ــــــــــــــــــــــــــــ [بی‌تا]؛ تحریر الاحکام؛ مشهد: آل البیت.
  48. علم‌الهدی، علی بن حسین [بی‌تا]؛ الانتصار؛ قم: النشر الإسلامی.
  49. علیش، محمد (۱۴۰۴ ق)؛ شرح‌ منح‌ الجلیل؛ چ ‌اول، بیروت: دار الفکر.
  50. غزالی، محمد بن محمد (۱۴۱۶ ق)؛ تلخیص الحبیر؛ چ ‌اول، قاهره: مؤسسة قرطبة.
  51. قلیوبی، احمد بن احمد‏ [بی‌تا]؛ حاشیة القلیوبی؛ [بی‌جا]: [بی‌نا].
  52. کاتوزیان، ناصر (۱۴۰۰ ش)؛ قواعد عمومی قراردادها؛ چ ‌چهارم، تهران: گنج دانش.
  53. کاشانی، ابوبکر بن مسعود‏ (۱۳۹۴ ش)؛ بدائع الصنائع؛ چ ‌اول، دار الکتاب العربی.
  54. کرکی، علی بن حسین‏ (۱۴۱۴ ق)؛ جامع المقاصد؛ چ ‌اول، قم: آل البیت (ع).
  55. مسلم، ابن‌حجاج‏ (۱۴۰۷ ق)؛ صحیح مسلم؛ چ ‌اول، بیروت: مؤسسة عزالدین.
  56. مفید، محمد بن محمد (۱۴۱۴ ق)؛ المقنعه؛ چ ‌اول، بیروت: دار المفید.
  57. موسوی خمینی، سیدروح‌الله (1368)؛ تحریرالوسیلة؛ تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره).
  58. نجفی، محمدحسن‏ (۱۴۰۴ ش)؛ جواهر الکلام فی شرح الاسلام؛ چ‌ اول، تهران: اسلامیه.
  59. نسفی، عبدالله بن احمد‏ (۱۴۱۸ ق)؛ البحر الرائق؛ چ ‌اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  60. نووی، یحیی بن شرف‏ (۱۴۱۷ ق)؛ المجموع شرح المهذب؛ چ ‌اول، بیروت: دار الفکر.
  61. ــــــــــــــــــــــــــــ (۱۴۲۴ ق)؛ نهایة المحتاج؛ چ ‌اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.
  62. ــــــــــــــــــــــــــــ (۲۰۰۹ م)؛ مغنی المحتاج؛ چ ‌اول، بیروت: دار الفکر.
  63. واثقی، محسن و عباس کریمی (۱۳۹۹)؛ «مطالعه تطبیقی تأثیر عدم ذکر مدت در خیار شرط بر قرارداد در مذاهب اسلامی»؛ نشریۀ دیدگاه‌های حقوق قضایی؛ ش 25.
  64. یزدی، محمد کاظم بن عبدالعظیم (۱۴۱۰ ق)؛ حاشیة المکاسب (یزدی)؛ چ ‌اول، قم: اسماعیلیان.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار