بررسی دیدگاه برخی از علمای اهل سنت دربارۀ رخصت روزه در سفر و نقد آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه پیام نور، گروه فقه وحقوق، تهران، ایران

10.22034/fiqh.2023.381933.1129

چکیده

روزه یکی از واجباتی است که اسلام برای مسلمانان در ماه مبارک رمضان تشریع کرده است، مگر افرادی که مریض یا مسافر باشند. پژوهش پیش‌رو به موضوع حکم روزه در سفر از دیدگاه قرآن کریم با توجه به آیه 183 سوره بقره پرداخته است که مسافر با محقق‌شدن شرایط سفر، روزه‌اش دارای چه حکمی است: رخصت یا عزیمت؟ فقهای امامیه به پیروی از اهل بیت (ع) و برخی از صحابه و مفسران اهل سنت حکم به تحریم روزه در سفر کرده‌اند که همان عزیمت بر ترک روزه است؛ اما بیشتر فقهای اهل سنت باور دارند مسافر در گرفتن و نگرفتن روزه در سفر مخیر است و حکم به رخصت داده‌اند. پژوهش پیش‌رو به نقد این دیدگاه می‌پردازد و تلاش شده است میزان اعتبار علمی این دیدگاه از نظر فقهی بررسی شود. نتایج تحقیق نشان می‌دهد دیدگاه مطرح‌شده پذیرفتنی نیست؛ نیز با توجه به نقد این نظریه، نظر فقهای امامیه تأیید شده است. با توجه به اینکه امروزه با امکانات راحت در اختیار مردم مسافرت همراه با دشواری نیست، آیا باید در سفر روزه گرفت و نماز را کامل خواند؟ در جواب باید گفت فلسفه بطلان روزه مسافر مانند برخی دیگر از احکام بر ما پوشیده است، بلکه سختی در سفر در برابر احکام مسافر، حکمت است که با منتفی‌شدن آن حکم روزه مسافر همچنان باقی است؛ بنابراین سفرهای امروزی همراه با سختی باشد یا نباشد، نقش و تأثیری در حکم روزه مسافر نخواهد داشت. این پژوهش با روشی تحلیلی، توصیفی و اجتهادی انجام پذیرفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

دراسة وجهة نظر بعض علماء أهل السنة فیما یتعلق بإذن الصیام أثناء السفر ونقدها

نویسنده [العربیة]

  • حسین اسماعیلی
أستاذ مساعد فی جامعة بیام نور، قسم الفقه والقانون، طهران، إیران
چکیده [العربیة]

الصیام هو واحد من الواجبات التی شرعها الإسلام للمسلمین فی شهر رمضان المبارک، ما لم یکن الشخص مریضًا أو مسافرًا. البحث الحالی یتناول موضوع الصیام أثناء السفر من وجهة نظر القرآن الکریم، وذلک بناءً على آیة 183 من سورة البقرة، وتسکشف حکم المسافر فی التعامل مع صیامه إذا تحققت شروط السفر: الرخصة أم العزیمة؟ الفقهاء الإمامیین، باتباع أهل البیت (علیهم السلام)، وبعض الصحابة ومفسری أهل السنة، أصدروا فتوى بتحریم الصوم أثناء السفر، التی تکون العزیمة على ترک الصیام؛ ولکن معظم فقهاء أهل السنة یعتقدون أن المسافر لدیه خیار بین الصوم وعدم الصوم، وقد أصدروا فتوى بالرخصة. هذه الدراسة تستعرض وتقیم هذا الرأی وتسعى إلى تقییم مدى إعتباره علمیًا من وجهة نظر الفقه. نتائج البحث تشیر إلى أن الرأی المذکور غیر مقبول، وبعد تقییمه یکون رأی الفقهاء الإمامیین مؤیدًا. نظرًا بأن السفر فی الوقت الحالی لم یعد صعبًا بفضل التسهیلات المتاحة للأفراد، هل یجب الصیام وأداء الصلاة بکاملهما أثناء السفر؟ فی الجواب على هذا السؤال، یجب أن نقول أن فلسفة إلغاء صیام المسافر، لا تزال غیر معلومة لنا، ولکن تعتبر الصعوبة أثناء السفر بالمقایسة مع أحکام المسافر،حکمة وحتی إذا غابت، یبقی حکم صیام المسافر مکانه. فلذلک، فإن السفر فی الوقت الحاضر، سواء کان صعبًا أم لا، لیس له مکانة ولا یؤثر على حکم الصیام للمسافر. تمت هذه الدراسة باستخدام منهج تحلیلی ووصفی واجتهادی.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الصیام
  • صیام المسافر
  • الرخصة
  • العزیمة
  • القرآن
  • فقه أهل السنة
  1. * قرآن کریم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.

    1. ابن‌حزم، علی بن احمد [بی‌تا]؛ المحلی؛ بغداد: دیوان الوقف السنی، مرکز للبحوث والدراسات الاسلامیه.
    2. ابن‌عربی، محمد بن عبدالله (1408 ق)؛ أحکام القرآن؛ تحقیق: علی محمد بجاوی؛ چ اول، بیروت: دار الجیل.
    3. ابن‌قدامه، عبدالله ابن احمد (1347)؛ المغنی؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه.
    4. ابن‌کثیر، اسماعیل بن الکثیر (1388 ق)؛ تفسیر القرآن العظیم؛ بیروت: دار الکتب العلمیه.
    5. ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1405 ق)؛ لسان العرب؛ [بی‌جا]: ‌نشر أدب الحوزة.
    6. خمینی، سیدروح‌الله (1390 ش)؛ تحریرالوسیله؛ قم: دار الکتب العلمیه.
    7. بخاری، محمد بن اسماعیل (1411 ق)؛ صحیح البخاری؛ بیروت: دار الکتاب العربی.
    8. جصاص، احمد بن علی الرازی (1335 ق)؛ احکام القرآن؛ بیروت: دار الکتب العلمیه.
    9. جرجانی، ابوالفتح بن مخدوم (1362)؛ تفسیر شاهی أو آیات الأحکام؛ مقدمه‌نویس: ولی‌الله اشراقی؛ چ اول، تهران: نوید.
    10. حر عاملی، محمد بن الحسن (1403 ق)؛ وسائل الشیعه؛ بیروت: دارالاحیاء.
    11. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد (1392 ق)؛ معجم مفردات الفاظ القرآن؛ نجف: المکتبه المرتضویه.
    12. سبحانی، جعفر (1386 ش)؛ «روزه‌نگرفتن در سفر از منظر کتاب و سنت»؛ فصلنامه فقه اهل بیت (ع)، ش 51.
    13. سرخسی، شمس‌الائمه محمد بن احمد (1414 ق)؛ المبسوط؛ بیروت: دار المعرفه.
    14. سیوطی، عبدالرحمان بن محمد (1399 ق)؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ بیروت: دارالکتب.
    15. طوسی، محمد بن حسن (1409 ق)؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ قم: کتابخانه مرعشی نجفی.
    16. طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن (1384)؛ مجمع البیان فی تفسیرالقرآن؛ تهران: انتشارات ناصرخسرو.
    17. طبری، ابی‌جعفر محمد بن جریر (1420 ق)؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دار الکتب العلمیه.
    18. طباطبایی، سیدمحمدحسین (1386 ق)؛ المیزان فی تفسیر القران؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه.
    19. فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (1373)؛ کنز العرفان فی فقه القرآن؛ تصحیح: محمدباقر شریف‌زاده و محمدباقر بهبودی؛ چ اول، تهران: مرتضوی.
    20. فخر رازی، محمد بن عامر [بی‌تا]؛ التفسیر الکبیر؛ تهران: دار الکتب العلمیه.
    21. فراهیدی، خلیل (1409 ق)؛ العین؛ تحقیق: مهدی المخزومی و إبراهیم السامرائی؛ چ هشتم، قم: مؤسسة دار الهجرة.
    22. قرشی، سیدعلی‌اکبر (1354)؛ قاموس قرآن؛ تهران: دار الکتاب الإسلامیة.
    23. قرطبی، محمد بن احمد، (1419)؛ الجامع لاحکام القران؛ بیروت: دارالفکر.
    24. قطب راوندی، سعید بن هبة‌الله (1405 ق)؛ فقه القرآن (راوندی)؛ تحقیق: احمد حسینی اشکوری، به اهتمام: محمود مرعشی؛ چ دوم، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
    25. کلینی، محمد بن یعقوب (1375)؛ اصول الکافی؛ بیروت: دار الکتب الاسلامیه.
    26. قشیری النیشابوری، مسلم بن حجاج (1415 ق)؛ صحیح مسلم؛ بیروت: دار الکتب العلمیه.
    27. مکارم شیرازی، ناصر (1374 ش)؛ تفسیرنمونه؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه.
    28. ـــــــــــــــ (1427 ق)؛ دائره المعارف الفقه المقارن؛ قم: مدرسه الامام علی بن ابیطالب (ع).
    29. نووی، یحیی بن شرف (1384 ق)؛ شرح صحیح المسلم؛ اسکندریه (مصر): دار الایمان.