نظری تحلیل نقادانه بر اندیشه فقهی اسلام از منظر لویی میلیوت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه فقه و حقوق، دانشگاه ادیان و مذاهب، قم، ایران

10.22034/fiqh.2023.385992.1141

چکیده

لویی میلیوت، مستشرق فرانسوی و استاد برجسته حقوق دانشگاه پاریس و متخصص در فقه اهل سنت، معتقد است که باید اسلام را یک تمدن و فرهنگ جامع شناخت و این شناخت جز با درک مبانی فقهی این دین ممکن نیست. به نظر وی، فقه اسلام از غنا و درخشش خاصی دارد که از دایره دانش غربیان و حقوق‌دانان اروپا دور مانده است. از نظر لویی میلیوت، دانش در مکتب مسلمانان مانند درختی است که قرآن و سنت ثمره اصلی آن است و فقاهت تنه مهم و ساختار مبنایی آن. وی معتقد است که دین اسلام در کنار قرآن و سنت، دو ابزار فوق‌العاده عقلی، یعنی قیاس و اجماع، را در اختیار دارد. قیاس یا مقایسه شرعی یکی از ابزارهای فقاهت است که قرن‌ها است قواعد اسلام را دارای نوعی انعطاف‌پذیری نسبی کرده است و به‌تنهایی ابزار بزرگی است که سیستم قانون‌گذاری مسلمانان توانسته است از طریق آن، جریان زندگی، حقایق تجربه و واقعیت‌های تاریخی را در نظر بگیرد. اجماع نیز یک ابزار عقلایی دیگر است که از قرآن و سنت حاصل می‌شود، در یک فرایند جمعی فقها شکل می‌گیرد تا به سبکی خاص، ساختار فکری ناشی از اجتهاد فردی را پیش‌بینی کند.
میلیوت بر آن است که نظام فقاهتی اسلام، برخلاف سیستم قانون‌گذاری کلیسایی و اروپایی، از ظرافت خاصی در عرصه قاعده‌سازی و انطباق این قواعد با عرف و شرایط اجتماعی برخوردار است. در این نظام، فقیه می‌تواند در عین رعایت اصول سنتی و متقدم، عناصر جدیدی را با کمک ابزارهای کاربردی عقل، یعنی قیاس و اجماع، بیابد. به نظر لویی میلیوت، تحلیل نظام فقهی و حقوقی اسلام که با اصلاح و ساماندهی عرف متقدم و تأسیس قواعد انعطاف‌پذیر جدید همراه است، با شیوه مطالعاتی و استدلالی رایج در اروپا اشتباه است

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

نظریة التحلیل النقدی للفکر الفقهی الإسلامی من وجهة نظر لویس میلیوت

نویسنده [العربیة]

  • سعید جازاری معمویی
دکتور فی قسم الفقه والقانون، جامعة الأدیان والمذاهب، قم، إیران
چکیده [العربیة]

یعتقد لویس میلیوت، المستشرق الفرنسی وأستاذ القانون البارز فی جامعة باریس والخبیر فی الفقه السنی، أنه یجب الاعتراف بالإسلام باعتباره حضارة وثقافة شاملة، وهذا الاعتراف ممکن فقط من خلال فهم الأسس الفقهیة لهذا الدین. فی رأیه، للفقه الإسلامی ثراء وتألق خاصین ظل بعیدًا عن معرفة الفقهاء الغربیین والأوروبیین. فی فکرة لویس میلیوت، العلم فی المدرسة الإسلامیة شجرة یُعد القرآن والسنة ثمارها الرئیسیة، والفقه هو جذعه وبنیته الأساسیة. یعتقد أن دین الإسلام مع القرآن والسنة، له أداتان فکریتان رائعتان، وهما القیاس والإجماع. القیاس أو المقایسة الشریعة هو إحدى أدوات الفقه التی جعلت القواعد الإسلامیة مرنة نسبیًا لقرون وهی بمفردها أداة رائعة التی من خلالها تمکن النظام القانونی الإسلامی من النظر فی تدفق الحیاة، الحقائق التجربة والتاریخیة. الإجماع ایضا هو أداة عقلانیة أخرى مشتقة من القرآن والسنة التی یتشکل من خلال عملیة جماعیة من الفقهاء للتنبؤ بالبنیة الفکریة الناتجة عن اجتهاد شخصاما بطریقة خاصة. یعتقد میلیوت أن نظام الفقه الإسلامی، على عکس الکنیسة والنظام التشریعی الأوروبی، یتمتع بأناقة خاصة فی مجال وضع القواعد وانطبقاها مع العادات والظروف الاجتماعیة. فی هذا النظام، یمکن للفقیه أن یجد عناصر جدیدة بمساعدة الأدوات العقلیة العملیة، أی القیاس والإجماع، مع مراعاة المبادئ التقلیدیة والقدیمة. هو یعتقد ان النظام الفقهی والقانونی للإسلام التی یشمل إصلاح العادات القدیمة وتنظیمها ووضع قواعد جدیدة مرنة لایصح تحلیله مع طریقة الدراسة والاستدلال الشائعة فی أوروبا

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الفقه
  • القانون
  • الإسلام
  • القیاس
  • الإجماع
  • القرآن
  • السنة
  1. * قرآن

    * نهج‌البلاغه

    1. حر عاملی، محمد بن‌حسن (بی‌تا)، وسائل الشیعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    2. مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الانوار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
    3. مسلم بن‌حجاج (1419ق)، صحیح مسلم، بیروت: دار ابن‌حزم.
    4. Botiveau, B (1993), LOI ISLAMIQUE ET DROIT DANS LES SOCIÉTÉS ARABES, Institut de recherches et d’études sur les mondes arabes et musulmans, Karthala, Aix-en-Provence.
    5. Charles, Raymond (1965), Le Droit musulman, éd. Presses universitaires de France.
    6. Charnay, Jean-Paul (2008), Esprit du droit musulman, éd. Dalloz. collection L'Esprit du droit.
    7. Corbin, Henry (1962), “Louis Massignon (1883-1962)”, Annuaires de l'École pratique des hautes études Année, vol 71, pp. 30-39.
    8. De Waël, Henri (1989), Le droit musulman: nature et évolution. éd. C.H.E.A.M.
    9. Bleuchot, Hervé (2000), Droit musulman, Presses Universitaires d'Aix-Marseille.
    10. Esmein, Paul (1963), “Le professeur Louis Milliot”, in Revue internationale de droit comparé. n° 1.
    11. Gleave, Robert (2012), “La charia dans l'histoire: ijtihad”, Épistémologie ET “tradition classique”, La charia aujourd'hui, pp. 23 à 34.
    12. Milliot, Louis (1910), Étude sur la condition de la femme musulmane au Maghreb, Paris, J. Rousset.
    13. Milliot, Louis (1911), L'association agricole chez les musulmans du Maghreb, Paris, Librairie nouvelle de droit et de jurisprudence.
    14. Milliot, Louis (1918), Démembrements du habous, Paris, E. Leroux.
    15. Milliot, Louis (1922), Les terres collectives (Blâd Djem'â): étude de législation marocaine, Paris, Leroux.
    16. Milliot, Louis (1930), L'œuvre législative de la France en Algérie (en collab. avec Marcel Morand, Frédéric Godin, Maurice Gaffiot), Paris, libr, Félix Alcan.
    17. Milliot, Louis (1953), Introduction à l'étude du droit musulman, Paris, Sirey.
    18. Querry, Amédée (2011), “Droit musulman” (Préface Julien Pélissier), Albouraq, pp. 7-62.