تأثیر حاکمان آل‌بویه در روابط فرق مذهبی با تأکید بر امامیه و حنابله در بغداد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکده شهید محلاتی، قم، ایران

2 دانشجوی دکتری تاریخ اسلام، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

3 استادیار گروه معارف، دانشکده ولایت، تهران، ایران

10.22034/fiqh.2023.385977.1139

چکیده

در سده چهارم، بغداد دارالخلافه عباسیان تحت تسلط حاکمان شیعى آل‌بویه قرار گرفت و روابط سیاسى ـ اجتماعى میان فرقه‌های مختلف در بغداد متأثر از آمدن حاکمان بویهى بود. دو فرقه امامیه و حنابله که بیشترین حامیان را در میان شیعیان و اهل تسنن داشتند نیز از این قاعده مستثنا نبودند. رقابت دائمی این دو فرقه براى کسب موقعیت، بارها سبب ایجاد درگیری و اغتشاش در بغداد شد. شواهد حکایت از این دارند که با افزایش تحرکات اجتماعی و علمی امامیه، حنابله فتنه‌های اجتماعی را بر ضد شیعیان ایجاد کردند. حاکمان آل‌بویه هرچند حفظ حکومت با تعامل فِرق و امنیت شهر بغداد در اولویتشان بود، گاه خودشان به تقابل دامن می‌زدند. با طرح کردن و شناخت این موضوع بسیار مهم می‌توان به درکی عمیق و ابعادی نو از تاریخ اسلام و ایران رسید. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی انجام شده و یافته‌های آن بیانگر آن است که روابط سیاسى ـ اجتماعى امامیه و حنابله متأثر از اوضاع سیاسى ـ اجتماعى بغداد و رقابت میان حاکمان و اختلاف‌های مذهبى و فرقه‌ای بود

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

تأثیر حکام البویه على العلاقات بین الطوائف الدینیة مع الترکیز على الامامیة والحنابلة فی بغداد

نویسندگان [العربیة]

  • محمد رضا محمودی 1
  • مهدی یکه خانی 2
  • مجتبی مهدوی مهر 3
1 دکتور فی کلیة الشهید محلاتی، قم، ایران
2 طالب دکتوراه فی التاریخ الإسلامی، جامعة لرستان، خرم‌آباد، ایران
3 دکتور فی قسم المعارف، کلیة الولایت، تهران، ایران
چکیده [العربیة]

فی القرن الرابع، أصبحت بغداد عاصمة الخلافة العباسیة تحت سیطرة حکام آل بویه الشیعة وتأثرت العلاقات السیاسیة والاجتماعیة بین مختلف الطوائف فی بغداد بوصول حکام آل بویه. لم یستثنی من هذا الحکم المذهبان الإمامیة والحنبلی اللذان کان لهما أکبر عدد من الشیعة والسنة. تسبب التنافس المستمر بین هاتین الطائفتین فی الحصول على المناصب، فی العدید من الصراعات والاضطرابات فی بغداد. تشیر الدلائل إلى أنه مع تنامی الحرکات الاجتماعیة والعلمیة للإمامیة، تسبب الحنبلی فی إثارة الفتن الاجتماعیة ضد الشیعة. حکام آل بویه رغم أن أولویتهم کانت الحفاظ على الحکومة مع تفاعل الخلافات وأمن مدینة بغداد، إلا أنهم فی بعض الأحیان أشعلوا المواجهة. من خلال التخطیط لهذه القضیة المهمة وفهمها یمکننا الوصول إلى فهم عمیق وأبعاد جدیدة لتاریخ الإسلام وإیران. تم إجراء هذا البحث باستخدام المنهج الوصفی والتحلیلی وتشیر نتائجه إلى تأثر العلاقات السیاسیة والاجتماعیة للإمامیة والحنبلی بالوضع السیاسی والاجتماعی لبغداد والتنافس بین الحکام والاختلافات الدینیة والمذهبیة

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الامامیة
  • الحنبلی
  • الخلافة العباسیة
  • آل بویه
  • بغداد
  1. آقابزرگ تهرانی، محمد محسن (1390ق)، طبقات اعلام الشیعه، ج 1؛ القرن الرابع: نوابغ الروات فی رابعه المئات، بیروت: دارالکتاب العرب.

    ابن‌ابى‌یعلى (بی‌تا)، طبقات الحنابله، بیروت: دار الکتب العلمیة.

    ابن‌اثیر (1385ق/1965م)، الکامل، بیروت: دارصادر.

    ابن‌جبیر (بی‌تا)، رحله، بیروت: دار الصادر.

    ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن‌علی (1412ق/1992م)، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول.

    ابن‌خلدون، عبدالرحمن محمد (1371)، العبر، ترجمه آیتی، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

    ابن‌زهره حسینی، تاج‌الدین محمد بن‌حمزه (1963م)، غایة الاختصار، نجف: مطبعة الحیدریه.

    ابن‌کثیر، ابوالفداء، اسماعیل بن‌عمر (1398 و 1407ق)، البدایة والنهایة، بیروت: دار الفکر.

    ابن‌مسکویه، احمد بن‌محمد (1379)، تجارب الامم، ترجمه علینقی منزوى، تهران: طوس.

    افندی، میرزا عبدالله (1401ق)، ریاض العلما، تحقیق سید احمد حسینی اشکوری، قم: کتابخانه آیت الله العظمی مرعشی.

    تنوخى، محسن بن‌علی (1995م)، نشوار المحاضرة والاخبار المذاکرة، بیروت: دار صادر.

    توحیدی، ابوحیان (1965م)، مثالب الوزیرین، دمشق: مطبوعات المجمع العلماء العربی.

    خواند میر (1317)، دستور الوزراء، تصحیح سعید نفیسی، تهران: اقبال.

    ذهبی، محمد بن‌احمد (1407/1987)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والاعلام، بیروت: دار الکتب العربى.

    سجادی، صادق (1408ق)، «آل‌بویه»، در دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 1، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم.

    شیخ صدوق، محمد بن‌علی (1405ق)، کمال الدین و تمام النعمه، تحقیق علی‌اکبر غفاری، قم: انتشارات جامعه مدرسین.

    صاحبی نخجوانی، هندوشاه (1357)، تجارب السلف، تهران: کتابخانه طهوری.

    صفدى، خلیل بن‌ایبک (1420ق)، الوافى بالوفیات، تحقیق احمد الارنؤوط و مصطفی ترکی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

    طبری، ابوجعفر محمد بن‌جریر (1387/1967)، تاریخ الامم و الملوک، تحقیق محمد ابوالفض لابراهیم، بیروت: دار التراث، چاپ دوم.

    کرمر، جوئل ال. (1375)، احیاى فرهنگى در عهد آل‌بویه انسان‌گرایى در عصر رنساس اسلامى، ترجمه محمدسعید حنایى کاشانى، تهران: مرکز نشر دانشگاهى، چاپ اول.

    کوک، مایکل (1384)، امر به معروف و نهى از منکر در اندیشه اسلامى، ترجمه احمد غایى، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامى.

    متز، آدام (1364)، تمدن اسلامى در قرن چهارم، جلد اول، ترجمه علیرضا ذکاوتى قراگزلو، تهران: امیر‌کبیر، چاپ دوم.

    متز، آدام (1387ق)، الحضارة الاسلامیة فی القرن الرابع الهجری، بیروت: لبنان.

    مقدسی، ابوعبدالله محمد بن‌احمد (1411ق)، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، قاهره: مکتبة مدبولی، چاپ سوم.

    همدانی، محمد بن‌عبدالملک (1958م)، تکمله تاریخ طبری، تحقیق آلبرت یوسف کنعان، بیروت: المطبعه الکاثولیکیه، چاپ دوم.