بررسی جواز بنای بر قبور بر اساس آیه 21 سوره مبارکه کهف از منظر فریقین و مخالفان آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم، قم، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه قم، قم، ایران

10.22034/fiqh.2023.381693.1128

چکیده

از مطالب منابع تفسیری فریقین ذیل آیه 21 سوره کهف، جواز ساخت بنا و بارگاه بر مزار اولیای الهی استنباط می‌شود. چنانکه مفسران شیعه و بیشتر مفسران اهل سنت در مورد استنباط جواز مسجدسازى بر قبور یا کنار قبور صالحان از این آیه تردید نداشته‌اند و بر همین مبنا، صراحتاً یا تلویحاً به جواز مسجدسازى و تبرک جستن از قبور اولیای الهی حکم داده‌اند. در این بین برخی با استناد به عدم دلالت‌ این آیه و انکار برداشت جواز بنای بر قبور از آیه، با تکیه بر روایاتی چند و تمسک به برخی گزارش‌های تاریخی، سعی در نفی و انکار این مسئله داشته‌اند، اما با تحلیل دقیق‌تر روایات ناهی و مخالف، مشخص شد که عام نیستند و معلل به موارد خاص و مقید به همان موارد تعلیل هستند. علاوه بر آن، عدم تواتر معنوی این اخبار، مخالفت و تعارض برخی از آنها با دیگر آیات قرآن و مسلّمات تاریخى، و اشکالات سندی و متنی آنها برداشت منع و حرمت بنا بر قبور از آنها را منتفی می‌کند. بر این اساس، ساختن حرم برای انبیا و اولیای الهی نه‌تنها مشروعیت دارد، بلکه از اعمال مستحب نیز به شمار رفته است. در این مقاله با توجه به اهمیت آیه 21 سوره مبارکه کهف در این مسئله، دیدگاه‌های متفاوت و گاه متناضی که فریقین در تفسیر و برداشت از آیه بیان کرده‌اند را مطرح و دلالت این آیه بر جواز بنای بر قبور را بررسی و تبیین می‌کنیم

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل إذن البناء على القبور بناء على الآیة 21 من سورة الکهف من منظور الفرقین ومعارضیه

نویسندگان [العربیة]

  • سعید مرادی کیاسرائی 1
  • عزت‌ اله مولایی نیا 2
1 طالب دکتوراه فی علوم القرآن والحدیث، جامعة قم، إیران
2 أستاذ مشارک، قسم علوم القرآن والحدیث، جامعة قم، قم، إیران
چکیده [العربیة]

یستنتج من محتویات مصادر لتفسیر الفرقین تحت الآیة 21 من سورة الکهف أنه یجوز بناء مبنى وقبر على قبور الأولیاء. کما أن المفسرین الشیعة ومعظم المفسرین السنة لم یشکوا فی الاستدلال على جواز بناء المسجد على القبور أو بجوار قبور الصالحین من هذه الآیة، وعلى هذا الأساس، حکموا صراحة أو ضمنا بجواز بناء المسجد والتبرک من قبور الأولیاء. فی هذه الأثناء حاول البعض نفی وإنکار هذه المسألة بالاستشهاد بعدم وجود دلیل لهذه الآیة، ورفض تفسیر الإذن بالبناء على القبور من الآیة، معتمدین على العدید من الأحادیث والتشبث ببعض الروایات التاریخیة، ولکن مع تحلیل أکثر تفصیلا للروایات الناهی والمتعارضة، تبینت أنها لیست عامة ومعللة بموارد التعلیل الخاصة. بالإضافة إلى ذلک، فإن عدم التواتر المعنوی لهذه الأخبار، مخالفة بعضها وتعارضها مع آیات أخرى من القرآن والمسلمات التاریخییة، ومشکلاتهم السندیه والنصیة، تستبعد مفهوم حرمة البناء ومنعه على القبور. بناء على ذلک، فإن بناء الأضرحة للأنبیاء والأولیاء لیس شرعیا فقط، بل یعتبر أیضا عملا مستحبا. فی هذا المقال، نظرا الی اعتبار الآیة 21 من سورة الکهف فی هذه المسألة، نقدم وجهات النظر المختلفة والمتضاربة للفریقین فی تفسیر هذا الآیة وندرس دلالتها على جواز البناء على القبور

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الفرقین
  • اصحاب الکهف
  • الوهابیة
  • بناء الأضرحة
  • هدم القبور
ابن‌سلیمان، مقاتل (1423ق)، تفسیر مقاتل بن‌سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ابن‌خطیب، محمد عبداللطیف (1964م)، أوضح التفاسیر، بی‌جا: المطبعة المصریة.
ابن قیم الجوزیه(1418ق)، زاد المعاد(1)، بیروت: موسسه الرسالة.
     ــــــــــــــ(1418ق)، الجواب الکافی(2)، مغرب: دار المعرفة.
ألبانی، محمد ناصرالدین (1403ق)، تحذیر الساجد من اتخاذ القبور مساجد، بیروت: المکتب الإسلامی.
ابوالفتوح رازى، حسین بن‌على (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان، مشهد: آستان قدس.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن‌عمر (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابوحیان، محمد بن‌یوسف (1420ق)، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دار الفکر.
ابن‌جوزى، عبدالرحمن (1422ق)، زاد المسیر فى علم التفسیر، بیروت: دار الکتاب العربی.
ابن‌عاشور، محمدطاهر (1420ق)، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت‌: مؤسسة التاریخ العربی‌.
ابن‌عطیه، عبدالحق بن‌غالب (1422ق)، المحرر الوجیز، بیروت: دار الکتب العلمیة.
آلوسى، محمود بن‌عبدالله (1415ق)، روح المعانی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
بغوى، حسین بن‌مسعود (1420ق)، تفسیر البغوى، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
بیضاوى، عبدالله بن‌عمر (1418ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار إحیاءالتراث‌العربی.
بلاذری (1417ق)، أنساب الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت: دارالفکر.
پانى‌پتى، ثناءالله (1412ق)، التفسیر المظهرى، کویته: مکتبة رشدیه.
ثعلبى، احمد بن‌محمد (1422ق)، الکشف و البیان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جزایرى، ابوبکر جابر (1416ق‌)، ایسر التفاسیر؛ عربستان: مکتبة العلوم و الحکم.
جمعی از علما (1414ق)، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، مصر: بإشراف مجمع البحوث الإسلامیة بالأزهر، الهیئة العامة لشئون المطابع الأمیریة.
خفاجى، احمد بن‌محمد (1417ق)، عنایة القاضی و کفایة الراضی، بیروت: دار الکتب العلمیة.
دمیاطی، سید البکری (1418ق)، إعانة الطالبین على حل ألفاظ فتح المعین، بیروت: دار الفکر.
دینورى، عبدالله بن‌محمد (1424ق)، الواضح فى تفسیر القرآن الکریم، بیروت: دار‌الکتب‌العلمیة.
دویش، أحمد بن عبد الرزاق(بی‌تا)، فتاوى اللجنة الدائمة-المجموعة الأولى، ریاض: رئاسة إدارة البحوث العلمیة والإفتاء- الإدارة العامة للطبع.
زمخشرى، محمود بن‌عمر (1407ق)، الکشاف، بیروت: دار الکتاب العربی.
زحیلى، وهبه (1422ق)، التفسیر الوسیط، دمش: دار الفکر.
سندی، نورالدین بن‌عبدالهادی (1406ق)، حاشیة السندی على النسائی، تحقیق عبدالفتاح أبوغدة، حلب: مکتب المطبوعات الإسلامیة.
سمرقندى، نصر بن‌محمد (1416ق)، تفسیر السمرقندى، بیروت: دار الفکر.
سبحانی، جعفر (1380ش)، آیین وهابیت، تهران: مشعر.
شوکانى، محمد (1414ق)، فتح القدیر، دمش: دار ابن‌کثیر.
شیخ علوان، نعمة‌الله بن‌محمود (1999م)، الفواتح الإلهیة و المفاتح الغیبیة، قاهره: دار رکابی للنشر.
طبرى، محمد بن‌جریر (1412ق)، جامع البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طبرانى، سلیمان بن‌احمد (2008م)، تفسیر القرآن العظیم، اربد: دار الکتاب الثقافی.
طبرسى، فضل بن‌حسن (1412ق)، تفسیر جوامع الجامع، قم: حوزه علمیه قم.
ــــــــــــــ (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصر خسرو.
طباطبایى، سید محمدحسین (1390ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طوسى، محمد بن‌حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
طیب، عبدالحسین (1369ش)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.
عبدالقادر، عَلوی (1433ق)، موسوعة الفرق المنتسبة للإسلام، بی‌جا: موقع الدرر السنیة على الإنترنت dorar.net.
غماری، احمد بن‌محمد بن‌صدیق (1429ق) احیاء المقبور...، مصر: مکتبة القاهره.
فخر رازى، محمد بن‌عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
 قرشى، على‌اکبر (1375ش)، احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.
قاسمى، جمال‌الدین (1418ق)، تفسیر القاسمی، تحقیق عیون سود، محمد باسل‌، بیروت‌: دار الکتب العلمیة.
سید قطب (1425)، فى ظلال القرآن‌، بیروت‌: دار الشروق.
قسطلانی، شهاب‌الدین (1323ق)، إرشاد الساری، مصر: المطبعة الکبرى الأمیریة.
کاشانى، فتح‌الله (1363ش)، تفسیر خلاصه منهج الصادقین، تهران: اسلامیه.
مفید، محمد بن‌محمد (1413ق)، الإختصاص،‌ تحقیق/تصحیح على‌اکبر غفارى و محمود محرمى زرندى، قم‌: الموتمر العالمى لالفیة الشیخ المفید.
مجلسى، محمدباقر‌ (1403ق)، بحار الأنوار، تحقیق/تصحیح جمعى از محققان. ‌بیروت‌: دار إحیاء التراث.
نسفى، عبدالله بن‌احمد (1416ق)، تفسیر النسفى، بیروت: دار النفائس.
نجارزادگان، فتح‌الله (1383ش)، تفسیر تطبیقى، قم: مرکز جهانى علوم اسلامى.
واقدی، محمد بن‌عمر (بی‌تا)، المغازی، تحقیق مارسدن جونز، بیروت: بی‌نا.