شرط محدودیت استمتاع در عقد نکاح از دیدگاه فقیهان امامیه و شافعیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 طلبه سطح4 مرکز آموزش عالی معصومیه خواهران قم و مدرس حوزه و دانشگاه، قم، ایران

2 عضو هیئت علمی و استادیار گروه فقه و اصول، مرکز جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران

10.22034/fiqh.2023.365951.1109

چکیده

بحران اقتصادی جامعه کنونی موجب گردیده تا زوجین به دلیل مشغله‌کاری زیاد، حضور کمتری در منزل داشته باشند و این امر تأمین نیازهای روحی و جسمی آنان را تحت الشعاع قرار داده و در برخی موارد بروز طلاق عاطفی و یا از هم گسستگی کانون خانواده به دنبال دارد. استفاده از شروط ضمن عقد یکی از راهکارهای کاهش این مشکلات است. شرط محدودیت استمتاع ضمن عقد نکاح از جمله شرط‌های پرچالش در فقه امامی و شافعی است. از این رو؛ پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای و فیش‌نویسی اطلاعات را گردآوری و به روش تحلیلی-اجتهادی، مشروعیت شرط محدودیت استمتاع را از دیدگاه فقه امامیه و شافعیه بررسی کرد. نتایج حاصل از بررسی منابع فقهی نشان داد که غالب فقیهان متأخر شیعه قائل به جواز این شرط و اکثر قریب به اتفاق متقدمین قائل به عدم جواز شرط مذکور ضمن عقد نکاح هستند. در این میان علمای شافعی در مطرح کردن شرط محدودیت استمتاع از جانب زوج و زوجه تفکیک قائل شده‌اند و فقط در جایی که شرط مذکور از جانب مرد مطرح شده و زن بپذیرد، قائل به صحت شرط محدودیت استمتاع هستند. البته طبق نظر برگزیده، جواز درج این شرط ضمن عقد نکاح اثبات گردید

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

شرط حصر التمتع فی عقد النکاح من وجهة فقهاء الإمامیة والشافعیة

نویسندگان [العربیة]

  • الناز جهان بور 1
  • اکبر خادم الذاکرین 2
1 طالبة فی المستوى الرابع بمرکز معصومیة للتعلیم العالی والحوزوی لأخوات ومدرسة للحوزة والجامعة، قم، ایران
2 عضو هیئة تدریسة ودکتور فی قسم الفقه والأصول، جامعه المصطفی العالمیه، قم، ایران
چکیده [العربیة]

تسببت الأزمة الاقتصادیة فی المجتمع الحالی فی تراجع حضور الأزواج فی المنزل بسبب انشغالهم بالعمل مما ألقى بظلاله على توفیر احتیاجاتهم الروحیة والجسدیة وفی بعض الحالات یؤدی إلى الطلاق العاطفی أو انفصال الأسرة. استخدام الشروط ضمن العقد هو أحد الطرق للحل من هذه المشاکل. شرط تقیید التمتع فی عقد النکاح من أصعب الشروط فی الفقه الإمامی والشافعی. لذلک؛ جمع البحث الحالی معلومات باستخدام طریقة المکتبة وکتابة القسائم وبطریقة الاجتهاد التحلیلی حقق فی شرعیة تقیید التمتع من منظور الفقه الإمامی والشافعی. أظهرت نتائج تحلیل المصادر الفقهیة أن غالبیة الفقهاء المتأخرین من الشیعة یرون أن هذا الشرط جائز والغالبیة العظمى من المتقدمین یرون أن هذا الشرط لا یجوز فی عقد الزواج. فی هذه الأثناء میز العلماء الشافعیون بین الزوج والزوجة فی رفع شرط حصر التمتع  وفقط فی حالة إثارة هذا الشرط من قِبل الرجل وقبلت المرأة یعتقدون أن شرط تقیید التمتع صحیح. حسب الرأی المختار، طبعا الرأی المطلوب، بإدراج هذا الشرط ضمن عقد النکاح

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الشرط
  • التمتع
  • عقد الزواج
* قرآن کریم.
ابن‌ادریس حلی، محمد بن‌منصور (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، قم: انتشارات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم.
ابن‌تیمیه، ابی‌العباس الحرانی الحنبلی (1408)، الفتاوی الکبری، بی‌جا: دارالکتب العلمیه.
ابن‌حیون، نعمان بن‌محمد مغربى (1385ق)، دعائم الإسلام، قم: مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ دوم.
ابن‌عابدین، محمد امین (1300)، العقود دریه فی تنقیح فتاوی الحامدیه، بی‌جا: العامره الامیریه.
ابن‌عربی، محمد بن‌عبدالله (1424ق)، أحکام القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌فارس، احمد (1399)، معجم مقاییس اللغه، بیروت: دارالفکر.
ابن‌منظور، محمد بن‌مکرم (1414)، لسان العرب، بیروت: دار صار.
انصاری، شیخ مرتضی (1415ق)، المکاسب، قم:کنگره بزرگداشت شیخ انصاری، چاپ اول.
البهوتی، منصور بن‌یونس (1402)، کشاف القناع عن متن الإقناع، بیروت: دارالفکر.
الجوینی، ابوالمعالی (1428)، نهایة المطلب فی درایة المذهب، بی‌جا: دار المنهاج.
الیمنی الشافعی، ابوالحسین یحیی بن‌ابوالخیر (1421)، البیان فی مذهب الامام الشافعی، جده: دار المنهاج.
بحرانی، یوسف (1405ق)، الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة، قم: دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول.
شهید ثانی، زین‌الدین بن‌علی (1412)، الروضة البهیة فی شرح الروضة الدمشقیه، شارح سلطان العلماء، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.
ــــــــــــــــــــ (1413)، مسالک الافهام إلی تنقیح شرایع الاسلام، جلد هشتم، قم: مؤسسه المعارف الاسلامیه، چاپ اول.
جزیری، عبدالرحمن (1419)، الفقه علی المذاهب الاربعه، بیروت: دار احیاء التراث العربی، چاپ هفتم.
جوهری، اسماعیل بن‌حماد (1420)، الصحاح فی اللغه، بی‌جا: دارالکتب الاسلامیه.
حر عاملی، محمد بن‌حسن (1412)، وسایل الشیعه، قم: مؤسسه آل البیت(ع).
حصکفی، علاءالدین (بی‌تا)، رد المحتار علی الدر المختار، جلد چهارم، بی‌جا: مکتب رشیدیه.
علامه حلی، حسن بن‌یوسف (1413)، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، جلد سوم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
فخرالمحققین حلی، محمد بن‌حسن بن‌یوسف (1387)، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، چاپ اول، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، تهران: سیروس.
روحانی قمی، صادق حسینی (1429)، منهاج الفقاهه، جلد ششم، قم: انوار الهدی، چاپ پنجم.
زحیلی، وهبه (1418)، الفقه الاسلامی و ادلته، بیروت: انتشارات دارالفکر المعاصر.
سدیس، محمد بن‌عبدالعزیز (1425)، مقدمات نکاح، مدینه: الجامعه الاسلامیه.
سیستانی، سید علی (1416)، منهاج الصالحین، قم: مکتب آیت الله العظمی السید السیستانی.
شربینی، محمد الخطیب (1415ق)، الاقناع فی حل ألفاظ أبی شجاع، جلد چهارم، بیروت: دارالفکر.
شرتونی، سعید (1398) ، اقرب الموارد، بیروت: دارالفکر.
شیخ صدوق، محمد بن‌علی (1415)،  المقنع، بی‌جا: منشورات مؤسسه الام الهادی.
شیرازی، ابوالحسن (بی‌تا)، المهذب، بیروت: دارالفکر.
صدر، محمدباقر (1387)، دروس فی علم الاصول، قم: دارالصدر.
طباطبایی، سید محمدکاظم (1378)، حاشیه المکاسب، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
طریحی، فخرالدین (1365)، مجمع البحرین، بی‌جا: انتشارات مرتضوی.
طوسی، محمد بن‌حسن (1388)، المبسوط، محمدباقر بهبودی، تهران: حیدری، چاپ دوم.
عمران الشافعی، یحیی بن‌ابی‌الخیر (1421)، البیان فی مذهب الامام الشافعی، بیروت: دار المنهاج.
غروی نائینی، محمدحسین (1373)، منیة الطالب فی شرح المکاسب، تهران: المکتبه المحمدیه.
فراهیدی، خلیل بن‌احمد (1410)، العین، قم: نشر هجرت، چاپ دوم.
فیومی، احمد بن‌محمد (بی‌تا)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم: منشورات دارالرضی، چاپ اول.
کاسانی، علاءالدین (1406)، بدائع الصنائع، بیروت: دارالکتاب العربی، الطبعه الثانیه.
محقق حلی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن‌حسن (1408)، شرایع الاسلام، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
محقق داماد، مصطفی (1376)، بررسی فقهی حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن)، تهران: نشر علوم اسلامی.
مغنیه، محمدجواد (بی‌تا)، فقه امام جعفر صادق(ع)، قم: انتشارات قدس.
موسوی بجنوردی، محمد (1401)، قواعد فقهیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
موسوی خمینی، روح‌الله (1379)، تحریر الوسیله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپ اول.
موسوی خمینی، روح‌الله (1421)، البیع، قم: مؤسسه اسماعیلیان.
مؤمنی، عابدین (1387)، «نکاح مشروط»، در مجموعه مقالات نکوداشت آیتالله قبله‌ای خوئی، تهران: انتشارات سمت.
نجفی، محمدحسن (1414)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، جلد سی، تهران: المکتبه الاسلامیه.
نراقی، احمد (1417ق)، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
نووی، یحیی بن‌شرف‌الدین (1431ـ1432)، المجموع شرح المهذب، جلد هفتم، بیروت: دارالفکر.