مفهوم و مصداق بنی‌هاشم از منظر مذاهب فقهی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه ادیان ومذاهب.

2 دانشجوی دکتری مذاهب فقهی دانشگاه ادیان ومذاهب.

چکیده

چکیده
بر اساس آیه هفتم سوره حشر قسمتی از خمس غنائم به ذوی‌القربی تعلق دارد. فارغ از اینکه همه بنی‌هاشم مصداق ذی‌القربی بدانیم یا برخی از آنان را، شناختن بنی‌هاشم و مصادیق آن ضروری است. در نظر مشهور علمای شیعه، بنی‌هاشم فقط به کسانی صدق می‌کند که از طرف پدر به هاشم منتسب باشند؛ اگرچه سید مرتضی و صاحب حدائق انتساب از طرف مادر را نیز کافی می‌دانند. از دیدگاه مذاهب اسلامی بنی‌هاشم شامل پنج بطن است: آل علی7، آل عقیل، آل جعفر، آل عباس و آل حارث؛ اما بین فقها و صاحب نظران مذاهب اسلامی اختلافات جزئی وجود دارد. شافعی‌ها وگروهی از امامیه و حنابله، بنی‌مطلب را با بنی‌هاشم مساوی می‌دانند؛ اما عده‌ای از مالکی‌ها فرزندان غالب بن‌فهر را از آل پیامبر قلمداد می‌کنند و گروهی از حنفی‌ها هم فقط آل پیامبر9 را مصداق بنی‌هاشم می‌دانند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

مفهوم بنی هاشم ومصداقهم فی رؤیة المذاهب الفقهیة

نویسندگان [العربیة]

  • رحمان بوالحسنی 1
  • ابوطالب محمودزاده 2
1 استادیار دانشگاه ادیان ومذاهب.
2 دانشجوی دکتری مذاهب فقهی دانشگاه ادیان ومذاهب.
چکیده [العربیة]

وفقاً للآیة السابعة من سورة الحشر المبارکة، فإنّ خمس الغنائم یعود إلى ذوی القربى. هنا یعد التعرف على بنی هاشم أمراً ضروریاً بغض النظر عن اعتبار جمیع أفراد بنی هاشم من ذوی القربى أو حصر ذلک بجزء منهم. المشهور بین علماء الشیعة هو أنّ بنی هاشم هم فقط من ینتسبون إلى هاشم من جهة الأب؛ رغم ذلک یرى السید مرتضى وصاحب الحدائق أن النسب من جهة الأم یکفی أیضاً. وحسب رؤیة المذاهب الإسلامی یشمل فخذ بنی هاشم خمسة بطون هی: آل علی(علیه السلام)، آل عقیل، آل جعفر، آل العباس و آل الحارث؛ مع ذلک هناک اختلافات بسیطة بین الفقهاء والمفکّرین الإسلامیین فی هذا المجال. ویرى الشافعیون وجزء من الإمامیة والحنابلة دخول بنی عبد المطلب مع بنی هاشم؛ بینما یرى قسم من المالکیة أن أبناء غالب بن فهر هم من آل الرسول (ص)، وترى مجموعة من الحنفیة أنّ آل الرسول هم مصداق آل هاشم.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الخمس
  • بنو هاشم
  • ذوو القربى
  • مستحقو الخمس

منابع

ابن‌اثیر، عزالدین أبی‌الحسن علی بن‌أبی‌الکرم محمد بن‌محمد بن‌عبدالکریم بن‌عبدالواحد الشیبانی (1357ق)، الکامل فی التاریخ، قاهره: إدارة الطباعة المنیریة.
ابن‌ادریس، محمد بن‌منصور بن‌احمد (1410ق)‌، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى‌، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
ابن‌حنبل، احمد (1403ق)، المسند، بیروت: مکتبه الاسلامیه.
ابن‌شهرآشوب (1379ق)، المناقب آل ابی طالب، قم: انتشارات علامه.
ابن‌قدامه، عبدالله بن‌احمد (بی‌تا)، مغنی، قم: دارالفکر.
ابن‌کلبی، ابی‌المنذر هشام بن‌محمد بن‌السائب (1۲۰۶ق)، جمره النسب، تحقیق عبدالستار قراج، کویت: وزارة الاعلام التراث العربی.
ابن‌هشام، عبدالملک (بی‌تا)، السیرة النبویة، چ اول، بیروت: دار المعرفة.
ابن‌همام، کمال‌الدین محمد عبدالواحد(1397ق)، شرح فتح القدیر، بیروت: دارالفکر.
آذرنوش، آذرتاش (بی‌تا)، فرهنگ معاصر عربی فارسی، بی‌جا: نشر نی.
ابن‌حزم اندلسی (بی‌تا)، المحلی، بیروت: دارالحیل.
الباجی، ابی‌الولید بن‌خلف سلیمان (1404ق)، المنتقی شرح الموطا، چ چهارم، دارالکتاب العربی.
بحرانی، شیخ یوسف (بی­تا)، الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره، محقق محمدتقی ایروانی، بیروت: دارلاضواء.
البغا، مصطفی (بی‌تا)، الفقه المنهجی علی مذهب امام شافعی، دمشق: دارالقلم.
بلاذری، أحمد بن‌یحیى (1417ق)، أنساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض الزرکلی، بیروت: دار الفکر.
جوادی، سید صدر (1371ش)، دایرة المعارف تشیع، احمد و بهاء‌الدین خرمشاهی و کامران فانی، چ اول، تهران: مؤسسه دایرة المعارف تشیع.
الخیضری، شیخ قطب‌الدین محمد ابن‌عبدالله (بی‌تا)، اللفظ المکرم بخصائص النبی، کتابخانه آستانه مقدسه.
الدردیر، حمد بن محمد (بی‌تا)، الشرح الکبیر، علامه احمد بن‌محمد العروی الخلوتی.
 
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (بی­تا)، مفردات الفاظ قرآن کریم، ترجمه حسین خدادوست، زیر نظر عقیقی بخشایشی، قم: انتشارات نوین اسلام.
سبحانی، جعفر (1386ش)، فرازهایی از تاریخ پیامبر اسلام، تهران: نشر مشعر.
السجیمی، سلیمان بن‌سالم بن‌رجاء (بی‌تا)، العقیده فی اهل‌بیت، بین الافراط وتفریط، مدینه: مکتبه الامام بخاری.
سیوطی، جلال‌الدین (1404ق)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشى نجفى.
شوکانی، محمد بن‌علی (بی‌تا)، نیل الاوطار شرح منتقی الأخبار من احادیث سید الاخیار، مکتبه التراث.
طبری، محمد ابن‌جریر (1329ق)، جامع البیان، قاهره: دارالمعرفه.
طوسی، محمد بن‌حسن (بی‌تا)، خلاف، قم: نشر معارف اهل البیت7.
علامه حلى، حسن بن‌یوسف بن‌مطهر اسدى‌ (1412ق)، منتهی المطلب، چ اول، مشهد: مجمع البحوث الإسلامیة‌.
فخر رازی، محمد بن‌عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، چ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
قرضاوی، یوسف (1427ق)، فقه الزکاه، چ اول، قاهره: انتشارات مکتبه وهبه.
قمی، شیخ عباس (1384ش)، منتهی الآمال، قم: کامکار.
المرداوی، علاالدین ابی‌حسن علی بن‌سلیمان (بی‌تا)، انصاف، دارالاحیا التراث العربی.
مسلم نیشابوری، بن‌حجاج (بی‌تا)، صحیح مسلم، بیروت: دار الرائد العربی.
مقریزی شافعی، تقی‌الدین احمد بن‌علی (بی‌تا)، النزاع والتخاصم، چ اول، الهدف للاعلام.
نجفى، محمدحسن (1404ق)، ‌جواهر الکلام، محقق و مصحح عباس قوچانى، على آخوندى، بیروت: دار الاحیاء التراث العربی.
یحیی بن‌حسین (بی­تا)، الاحکام، نرم افزار مکتبه اهل البیت7.