بررسی ماهیت ایقاعی وصیت تملیکی در فقه و قانون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی،تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری مذاهب فقهی، دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

در وصیت تملیکی پس از ایجاب موصی تشخیص دقیق ماهیت قبول موصی له آثار فراوانی به دنبال خواهد داشت. اگر قبول را جزء یا رکن وصیت بدانیم و بدون آن وصیت باطل باشد، وصیت تملیکی عقد خواهد بود که مشهور بلکه اشهر امامیه و اهل سنت پیرو این نظر هستند. ولی اگر قبول بدون اعتبار باشد یا اینکه وصیت از عوامل قهری انتقال باشد، وصیت تملیکی ایقاع خواهد بود که اقلیت مذاهب اسلامی ملتزم به این برداشت هستند. نویسنده با اعتقاد به ایقاع‌بودن آن و با استفاده از روایات معصومان: به دنبال اثبات مدخلیت‌نداشتن قبول، و ثانوی و تشریفاتی‌بودن آن است و نیز اینکه این ماهیت به صرف ایجاب موصی منعقد می‌شود و بحث رد و امکان داشتن یا نداشتن آن مرحله‌ای است پس از تحقق و تکوین مقصود موصی، که احکام فراوانی نیز در این باره وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

دراسة فی الماهیة الایقاعی للوصیة التملیکیة فی الفقه المقارن

نویسندگان [العربیة]

  • عبدالصمد علی آبادی 1
  • عبدالله سورتیجی اوکرکایی 2
1 استاذ المساعد الفقه و الحقوق، الجامعۀ المذاهب الاسلامی، طهران، ایران.
2 طالب دکتوراه لفرع المذاهب الفقهیۀ، جامعۀ الادیان و المذاهب
چکیده [العربیة]

معرفۀ ماهیۀ القبول له آثار کثیرۀ فی الوصیۀ التملیکیۀ لموصی له بعد ایجاب الموصی. القبول ان کان جزاً او رکناً للوصیۀ و کانت الوصیۀ باطلاً بدونه فالوصیۀ التملیکیۀ صار عقداً و بناءً علی المشهور بل الاشهر کانت الامامیۀ و اهل السنۀ قائلین به.
و لکن ان لم یکن للقبول اعتبار او الوصیۀ کانت من العوامل القهریۀ للانتقال فالوصیۀ التملیکیۀ کانت ایقاعاً و هذا قول بعض المذاهب الاسلامیۀ .
المؤلف قائلٌ بالایقاعیۀ فیها و جهد فی اثبات عدم مدخلیۀ القبول و ثانویته فی الوصیۀ التملیکیۀ و هکذا انعقاد هذه الماهیۀ بایجاب الموصی صرفاً بالاستعانت من روایات ائمۀ المعصومین علیهم السلام.
فالبحث عن امکان او عدم امکان هذه الماهیۀ کان مرحلۀ بعد التحقق و التکوین لمقصود الموصی و له احکام کثیرۀ.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الوصیۀ
  • الوصیۀ التملیکیۀ
  • العقد
  • الایقاع
  • الایجاب
  • القبول
قرآن کریم.
آل کاشف‌ الغطاء، محمدحسین (1361). تحریر المجلة، تهران: مطبعة ‌النجاح و فیروزآبادی، ج5.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1405). لسان العرب، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
الاردبیلی الغروی الحائری، محمد بن علی (بی‌تا). جامع ‌الروات و ازاحة الاشتباهات عن الطرق والاسناد، قم: مکتبة المحمدی، ج2.
اسلامی، رضا (1384). مدخل علم فقه، قم: نشر مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
اصفهانی، سید ابوالحسن (1391). وسیلة ‌النجاة، قم: مطبعة مهر.
امامی، حسن (1374). حقوق مدنی، تهران: انتشارات اسلامیه.
انصاری، مرتضی ‌بن محمد امین (1415). الوصایا والمیراث، قم: مؤسسة‌ الهادی.
انصاری، مرتضی‌ بن محمد امین (1420). المکاسب، قم: مجمع ‌الفکر الاسلامی.
بحر العلوم، سید محمدمهدی (1363). الفوائد الرجالیة، تهران: مکتبة الصادق، الطبعة الاولی.
تستری، محمدتقی (1369). النعجة فی شرح ‌اللمعة، تهران: نشر صدوق، ج7.
الجبعی العاملی، زین‌الدین ابن علی (شهید ثانی) (1413). الروضة ‌البهیة فی شرح‌ اللمعة الدمشقیة، قم: مؤسسة المعارف ‌الاسلامیة، ج5.
الجبعی العاملی، زین‌الدین ابن علی (شهید ثانی) (1413). مسالک‌ الافهام الی تنقیح شرائع ‌الاسلام، قم: مؤسسة المعارف الاسلامیة، ج6.
الجزیری، عبدالرحمن (1406). الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت: دار احیاء التراث العربیة.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1382). فرهنگ عناصرشناسی، تهران: گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1382). مجموعه محشی قانون مدنی، تهران: گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1384). حقوق مدنی (وصیت)، تهران: گنج دانش.
جعفری لنگرودی، محمدجعفر (1386). دائرة‌المعارف عمومی حقوق (الفارق)، تهران: گنج دانش.
جوهری، اسماعیل ‌بن حماد (1805). صحاح‌ اللغة، بیروت: دار العلم للملایین.
الحر العاملی، محمد بن‌ الحسن (1414). وسائل‌ الشیعة الی تحصیل مسائل ‌الشریعة، قم: مؤسسة آل ‌البیت لاحیاء التراث.
حسن‌زاده، حسین (1383). «بررسی ساختار فقه»، در: قبسات، ش32، ص261-293.
 
الحسینی ‌العاملی، سید محمدجواد (1419). مفتاح‌ الکرامة فی شرح قواعد العلامة، قم: مؤسسة آل ‌البیت، ج9.
حسینی روحانی، سید محمدصادق (1412). فقه الصادق، قم: مطبعة العلمیة.
حکیم، سید محسن (1404). مستمسک العروة، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج13 و 14.
حلی (محقق حلی)، جعفر بن حسن (1389). شرائع ‌الاسلام فی مسائل ‌الحلال والحرام، بیروت: دار الکتاب العربی، ج2.
الحلّی، ابن ادریس (1410). السرائر، قم: انتشارات جامعه مدرسین.
حلی، حسن ‌بن یوسف (1388). تذکرة ‌الفقهاء، تهران: مکتبة ‌المرتضویة.
خمینی، روح‌الله (1365). تحریر الوسیلة، قم: مؤسسة ‌النشر الاسلامی.
خمینی، روح‌الله (1407). البیع، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
خوانساری، سید احمد (1405). جامع ‌المدارک فی شرح مختصر النافع، تعلیقات: علی‌اکبر غفاری، تهران: مکتبة ‌الصدوق، ج2.
خویی، سید ابوالقاسم (1377). مصباح ‌الفقاهة، قم: مکتبة‌ الداوری.
خویی، سید ابوالقاسم (1410). منهاج الصالحین، قم: مدینة العلم، چاپ بیست‌وهشتم.
خویی، سید ابوالقاسم (1413). معجم رجال‌ الحدیث و تفصیل طبقات‌ الرواة، لجنة التحقیق، بی‌جا: بی‌نا.
الزحیلی، وهبه (1405). الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق: دار الفکر.
زیدان، عبدالکریم (1396). الوجیز فی اصول الفقه، بغداد: مؤسسة القرطبة.
سابق، سید (بی‌تا). فقه السنة، بیروت: دار الکتب العربی.
السجستانی، سلیمان ابن اشعث (1410). سنن ابی داوود، بیروت: دار الفکر.
سنگلچی، محمد (1387). چهار رساله، تهران: نشر بهرامی.
شهیدی، مهدی (1385). تشکیل قراردادها و تعهدات،‌ تهران: انتشارات مجد.
طاهری، حبیب‌الله (بی‌تا).‌ حقوق مدنی، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ج5.
طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم (1409). العروة الوثقی،‌ بیروت: مؤسسة الاعلمی.
طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم (1422). العروة الوثقى، با تعلیقات آیت‌الله فاضل لنکرانی، قم: مرکز فقهی الأئمة الأطهار7.
طبرسی، فضل بن حسن (1406). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة.
طوسی، محمد بن حسن (1351). تهذیب الاحکام، تهران: مکتبة المرتضویة، ج9.
طوسی، محمد بن حسن (1415). رجال الطوسی،‌ قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، محمد بن حسن (1351). المبسوط، تهران: مکتبة المرتضویة، ج4.
العاملی، محمد بن مکی (شهید اول)، اللمعة الدمشقیة، قم: دارالفکر.
غروی اصفهانی، محمدحسین (1418). حاشیة المکاسب، قم: دار المصطفی لاحیاء التراث.
فیروزآبادی، محمد بن یعقوب (بی‌تا). قاموس المحیط، نرم‌افزار پژوهشی قاموس النور 2.
فیومی، احمد بن محمد (بی‌تا). مصباح المنیر، نرم‌افزار پژوهشی قاموس النور 2.
قانون مدنی فرانسه، ماده 1101.
قانون مدنی مصوب 18/2/1307.
القزوینی، محمد بن یزید (بی‌تا). سنن ابن ماجه، بیروت: دار الفکر.
قنواتی، جلیل؛ وحدتی شبیری، سید حسن؛ عبدی‌پور، ابراهیم (1379). حقوق قراردادها در فقه امامیه، تهران: انتشارات سمت.
کاتوزیان، ناصر (1386). دوره مقدماتی حقوق مدنی (وصیت، ارث، شفعه)، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1370). اعمال حقوقی: قرارداد و ایقاع،‌ تهران: نشر بهمن برنا.
کاتوزیان، ناصر (1379). مقدمه علم حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار.
کاتوزیان، ناصر (1381). وصیت در قانون مدنی ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
کاتوزیان، ناصر (1382). عقود معین، تهران: نشر میزان.
کاتوزیان، ناصر (1383). قواعد عمومی قراردادها، تهران: نشر میزان، ج1.
کاشانی، ابوبکر بن مسعود (1409). بدائع الصنایع، بی‌جا: مکتبة الحبیبیة.
کلباسی،‌ ابوالهدی (1419).‌ سماء المقال فی علم الرجال، بی‌جا: مؤسسة ولی العصر7 للدراسات الاسلامیة، ج2.
کلینی، محمد بن یعقوب (1378). الفروع من الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
محقق داماد، سید مصطفی (1368). بررسی فقهی‌حقوقی وصیت، تهران: نشر اندیشه‌های نو در علوم اسلامی.
محقق داماد، مصطفی (1380). حقوق مدنی وصیت، بی‌جا: نشر حقوق اسلامی.
مدکور، محمد سلام (1403). الوجیز للمدخل الفقه الاسلامی، قاهره: دار القومیة.
النجاشی الاسدی الکوفی، احمد بن ‌علی (1416). رجال النجاشی، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
نجفی، محمدحسن (1367). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی، ج28.
النسائی، احمد بن شعیب (1348). سنن النسائی، بیروت: دار الفکر.
نوری، میرزا حسین (1408). مستدرک الوسائل، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ج14.
نوری، میرزا حسین (1415). خاتمة مستدرک الوسائل، قم: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث،
ج3.
وزارة الاوقاف والشئون الاسلامیة (1425)، موسوعة الفقهیة الکویتیة، کویت: وزارة الاوقاف.