واکاوی تأثیر داوری و میانجی‌گری بر ساختار عدالت ترمیمی و کیفری در فقه اسلامی و حقوق

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری الاهیات و معارف اسلامی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

2 استادیار گروه الاهیات و معارف اسلامی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

3 استاد گروه الاهیات و معارف اسلامی، واحد خمین، دانشگاه آزاد اسلامی، خمین، ایران

چکیده

در این مقاله کوشیده‌ایم به‌اجمال به یکی از وظایف قوه قضاییه، یعنی اقدام مناسب برای احیای حقوق عامه و گسترش عدل و عدالت و پیش‌گیری از وقوع جرم و اصلاح ذات‌البین مجرمان بپردازیم. پرسش این است که: آیا میانجی‌گری تأثیری بر عدالت ترمیمی و کیفری در پیش‌گیری از وقوع جرم دارد؟ بررسی‌ها نشان می‌دهد که هدف اصلی میانجی‌گری و تأثیر آن بر عدالت ترمیمی و کیفری پیش‌گیری از وقوع جرم به طور مستقیم نیست، بلکه غیرمستقیم تأثیری مهم در پیش‌گیری ثانویه از تکرار جرم دارد. نتایج پژوهش، ایجاد زمینه صلح و سازش از طریق توسل به داوری و میانجی‌گری است. به همین سبب نظام عدالت کیفری در جهت تحقق نظام عدالت ترمیمی به‌تدریج به سمت میانجی‌گری پیش رفته تا بز‌ه‌دیده و بزهکار با وساطت میانجی‌گر، فارغ از تشریفات معمول در دادرسی‌های کیفری بتوانند ضمن مذاکره، خواسته‌هایشان را مطرح کنند و بدین وسیله، خسارات مادی و معنوی بزه‌دیده ترمیم شود و تعهدات بزهکار در قبال بزه‌دیده و جامعه مشخص، و موجبات جلوگیری از اطاله دادرسی فراهم شود. پژوهش حاضر به روش توصیفی‌تحلیلی و با هدف به‌کارگیری داوری و میانجی‌گری در عدالت ترمیمی و عدالت کیفری و نشان‌دادن تأثیر آنها انجام شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل أثر التحکیم والوساطة على هیکل العدالة التصالحیة والجنائیة فی الفقه الإسلامی والقانون

نویسندگان [العربیة]

  • منصور سفاری مقدم 1
  • أفضل التحایا ملامحمد علی 2
  • محمود قیوم زاده 3
1 الطالب الدکتوراة فی قسم الإلهیات والمعارف الإسلامیة، فرع خمین، جامعة آزاد الإسلامیة، خمین، إیران.
2 الأستاذ المساعد فی قسم الإلهیات والمعارف الإسلامیة، فرع خمین، جامعة آزاد الإسلامیة، خمین، إیران
3 الأستاذ فی قسم الإلهیات والمعارف الإسلامیة، فرع خمین، جامعة آزاد الإسلامیة، خمین، إیران.
چکیده [العربیة]

حاولنا فی هذا المقال أن نتطرق بإیجاز إلى أحد واجبات السلطة القضائیة، وهو إتخاذ الخطوة المناسبة لإعادة حقوق عامة الناس وانتشار العدل والوقایة من إرتکاب الجرائم وإصلاح ذات البین المجرمین. والسؤال هو: هل للوساطة تأثیر على العدالة التصالحیة والجنائیة من إرتکاب الجریمة؟ تشیر الدراسات إلى أن الغرض الرئیسی من الوساطة وتأثیرها على العدالة التصالحیة والجنائیة لیس الوقایة من إرتکاب الجریمة بشکل مباشر، ولکن بشکل غیر مباشر لها تأثیر هام للوقایة الثانویة من العودة إلى الإجرام. نتائج البحث هی إنشاء مجال المصالحة والتسویة من خلال اللجوء إلی التحکیم والوساطة. لهذا السبب، تقدم نظام العدالة الجنائیة تدریجیاً نحو الوساطة من أجل تحقیق نظام العدالة التصالحیة بحیث یمکن للمجنیّ والجانی التعبیر عن مطالبهما مع التفاوض من خلال وساطة الوسیط بصرف النظر عن الإجراءات المعتادة فی عقد الجلسات المحاکمات الجنائیة، وبالتالی یتم تعویض الأضرار المادیة والمعنویة للمجنیّ وتحدید التزامات الجانی تجاه المجنیّ والمجتمع، وتوفیر دواعی المنع من الإطناب فی المحاکمة. تم البحث الحالی علی أساس المنهج التوصیفی والتحلیلی لغرض استعمال التحکیم والوساطة فی العدالة التصالحیة والعدالة الجنائیة وتبیین أثرهما.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • القانونی
  • التحکیم
  • الفقهی
  • العدالة التصالحیة
  • العدالة الجنائیة
  • الوساطة
قرآن کریم (بی‌تا). ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، بی‌جا: بی‌نا.
نهج‌البلاغه (1414). گردآوری: شریف الرضی، قم: دار الهجرة.
ابن  قدامه، عبد الله (بی‌تا). المغنی، بیروت: دار الکتب العربی، الطبعة الاولی، ج2.
ابن فرحون، علی (۱۴۰۶/۱۹۸۵). فهرس الخزانة العلمیة الصبیحیة، کویت، ش۱۹۴، ج1.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414). لسان العرب، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع، الطبعة الثالثة، ج12.
اعظمی، محسن (1397). «فرآیند میانجی‌گری در امور کیفری»، در: آراء، دوره 2، ش8، ص51-90.
حسینی، سید محمد (1383). سیاست جنایی اسلام و ایران، تهران: دانشگاه تهران و سمت، چاپ اول.
حسینی، سید محمد (1399). «تفکر عدالت ترمیمی و تأثیر آن در پیش‌گیری از وقوع جرم»، در: قانون‌یار، دوره چهارم، ش14، ص631-644.
حلی، جعفر بن حسن (1358). شرائع الاسلام، ترجمه: ایزدی، به کوشش: محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: دانشگاه تهران.
دل وکیو، جورجو (1380). فلسفه حقوق، ترجمه: جواد واحدی، تهران: میزان.
دهخدا، علی‌اکبر (1373). لغت‌نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران، ج1.
شیروی، عبدالحمید (1391). داوری تجاری بین‌المللی، تهران: سمت.
صدر الشهید، عمر بن عبد العزیز (1979). کتاب شرح ادب القاضی للخصّاف، بغداد: محیی هلال سرحان، ج4.
طبرسی (1379). مجمع البیان العلوم القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طوسی، محمد بن حسن (1397). الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج4 و 6.
طوسی، محمد بن حسن (1417). الخلاف، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ج8.
عاملی (شهید ثانی)، زین الدین بن علی (1413). مسالک الافهام، قم: مؤسسه معارف اسلامی، چاپ اول.
عباسی، مصطفی (1382). «عدالت ترمیمی: دیدگاه نوین عدالت کیفری»، در: پژوهش حقوق عمومی، ش9، ص85-128.
غزالی، احمد (۱۳۵۸). مجموعه آثار فارسی احمد غزالی، تهران: احمد مجاهد.
گرشاسبی، اصغر (1388). هنر و فن میانجی‌گری، تهران: مهاجر.
مجلسی، محمد باقر (بی‌تا). بحار الانوار، قم: دار الاسلامیة، ج104.
محمدی ری‌شهری، محمد (1383). میزان الحکمة، ترجمه: حمیدرضا شیخی، قم: دار الحدیث.
معین، محمد (1353). فرهنگ فارسی معین، تهران: امیرکبیر، ج2.
موسوی اردبیلی، سید عبد الکریم (1423). فقه القضاء، قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید، ج1.
نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین (1392). میانجی‌گری کیفری: جلوه‌ای از عدالت ترمیمی، تهران: دانشور.
نجفی ابرندآبادی، علی‌حسین؛ هاشم‌بیگی، حمید (1390). دانش‌نامه جرم‌شناسی، تهران: گنج دانش.
نسائی، احمد بن علی؛ شمس‌الدین، احمد (بی‌تا). السنن الکبری، قم: دار الکتب العلمیة.
هادی، سولماز؛ حاجی‌پور، مرتضی (1395). «بررسی شیوه‌های جایگزین حل و فصل اختلاف از منظر حقوق ایران و فقه امامیه»، در: فقه و مبانی حقوق اسلامی، س9، ش2، ص87-110.