بررسی دلایل روایی اهل سنت در اثبات اولویت دفع مفسده بر جلب مصلحت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

3 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

10.22034/fiqh.2024.405142.1165

چکیده

قاعده «اولویت دفع مفسده بر جلب مصلحت»، یکی از قواعد معتبر فقهی از دیدگاه فقیهان اهل سنت است که در ابواب و مسائل متعدد فقهی و اصولی مورد استناد قرار گرفته است. قائلین به حجیّت، این قاعده را یکی از قواعد منشعب از قاعده مهم و مورد اتفاق لاضرر می‌دانند؛ بر اساس این قاعده در صورتی ‌که امر دایر باشد بین جلب مصلحت و دفع مفسده، اولویت با دفع مفسده است. ازآنجا‌که پذیرش و جریان این قاعده در فقه اهل سنت، به‌ویژه در مسائل مستحدثه همچون تأسیس بانک شیر، بانک جنین، جراحی زیبایی و ... سبب شده است احکام خاصی از این قاعده منتج گردد، بررسی دلایل حجیت آن بسیار اهمیت دارد.
برخلاف فقیهان شیعه که حجیّت این قاعده را نپذیرفته‌اند، فقیهان اهل سنت برای اثبات حجیّت این قاعده به دلایل متعددی از قرآن، روایات، اجماع، عقل و فعل صحابه استناد کرده‌اند. بر اساس پژوهش در مقاله حاضر، به نظر می‌رسد دلایل روایی مورد استناد موافقان، توان اثبات حجیّت قاعده را ندارد و حامیان حجیت قاعده، باید به دیگر دلایل اربعه تمسک کنند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل أدلة أهل السنة فی إثبات أولویة درء المفاسد مقدم على جلب المصالح

نویسندگان [العربیة]

  • علی کمالی 1
  • حسین صابری 2
  • علیرضا عابدی 3
1 طالب دکتوراه فی الفقه وأسس القانون الإسلامی، جامعة فردوسی لمدینة مشهد، مشهد، إیران
2 أستاذ فی قسم الفقه وأصول الفقه الإسلامی، جامعة فردوسی مشهد، مشهد، إیران
3 أستاذ مساعد فی قسم الفقه وأصول الفقه الإسلامی، جامعة فردوسی مشهد، مشهد، إیران
چکیده [العربیة]

قاعدة أولویة درء المفاسد مقدم على جلب المصالح هی إحدى القواعد المعتبرة فی الفقه من وجهة نظر فقهاء أهل السنة، وقد أستُند الیها فی الأبواب والمسائل المتعددة الفقهیة والأصولیة. الذین یؤمنون بصحة الحجة یرون أنّ هذه القاعدة هی واحدة من القواعد المشتقة من القاعدة المهمة والمتفق علیها، وهی "لا ضرر ولا ضرار". وبناءً على هذه القاعدة، فی حال وجود صراع بین جلب المصلحة ودفع المفسدة، فإن الأولویة تکون لدفع المفسدة؛ وذلک لأن قبول وتطبیق هذه القاعدة فی الفقه الشرعی، خاصة فی المسائل الحدیثة مثل إنشاء بنوک حلیب الأمهات، بنوک الأجنة، وجراحات التجمیل و ما شابه ذلک أدى إلى إصدار أحکام خاصة بهذه القاعدة. ولذلک، فإن تحلیل أدلة حجیتها یحمل أهمیة کبیرة.
بالتناقض مع فقهاء الشیعة الذین لم یقبلوا حجیة هذه القاعدة، قام فقهاء أهل السنة بإثبات حجیة هذه القاعدة بالاستناد بأدلة متعددة من القرآن، والروایات، والإجماع، والعقل، وأفعال الصحابة.
وبناءً على البحث الذی أُجری فی هذه المقالة، یبدو أن الأدلة الروائیة التی یعتمد علیها الموافقون، لا تمتلک القدرة على إثبات حجیة القاعدة، وعلى الذین یدعمون حجیة القاعدة أن یتمسکوا بباقی الأدلة الأربعة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الأولویة
  • المفسدة
  • الدرء
  • قواعد الفقه
  • الحجیة
  • الجلب
  • المصلحة