واکاوی دوگانگی رویکرد قانون‌گذار در انکار اقاریر موجب حد «رجم» و «قتل» از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق، دانشگاه آیت‌الله بروجردی، بروجرد، ابران

2 استادیار گروه فقه و حقوق، دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

قاعده خلافِ اصلِ اثربخشی به انکار اقرار برخی جرائم حدی، در آموزه‌های فقه اسلامی، بر پایه احتیاط تام شارع در خون مسلمانان، اعمال تخفیف و دفع حد ناشی از شبهه استوار است، که قانون‌گذار پس از پیروزی انقلاب اسلامی از این قاعده پیروی کرده است. در این راستا همسونبودن دیدگاه قانون‌گذار با مقاصد شرعی و یکسان‌نبودن سیاست‌گذاری ایشان در تقنین و تعیین واکنش کیفرهای دوگانه به جرائم حدی مذکور در ماده 173 قانون مجازات اسلامی، مسئله‌ای است که نیازمند واکاوی تا مرحله پاسخی در خور است. بر این اساس، پژوهش حاضر در صدد است در پرتو توصیف و تحلیل گزاره‌های فقه اسلامی و با گردآوری داده‌های کتاب‌خانه‌ای، قابل‌دفاع‌نبودن رویکرد قانون‌گذار در تعییین کیفرهای دوگانه برای جرائم حدی موجب «رجم» و «قتل» در این ماده را روشن کند. نتیجه آنکه، ضرورت دارد رویکرد ناهماهنگ سیاست تقنینی قانون‌گذار در راستای اثربخشی به انکار اقرار به جرائم حدی موجب رجم و قتل، از حیث تعیین کیفرهای دوگانه اصلاح شود و واکنش یکسانی بر پایه آرای فقه اسلامی، در قالب تعیین مجازات‌های تعزیری برای هر دوسته از جرائم یادشده در ماده مذکور تعیین گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [العربیة]

تحلیل ازدواجیة إتجاه المشرع فی رفض الإقرارات التی توجب حد «الرجم» و«القتل» من وجهة نظر فقه المذاهب الإسلامی

نویسندگان [العربیة]

  • ماشاء الله ;کریمی 1
  • عبدالصمد علی آبادی 2
1 الأستاذ المساعد فی قسم الفقه والقانون، جامعة آیة الله بروجردی، بروجرد، إیران
2 الأستاذ المساعد فی قسم الفقه والقانون، جامعة المذاهب الإسلامیة، طهران، إیران.
چکیده [العربیة]

القاعدة الخلاف الأصل التأثیر علی رفض الإقرار ببعض الجرائم التی لها الحد، فی أحکام الفقه الإسلامی جاریة على أساس إحتیاط الکامل من المشرع فی دماء المسلمین وتنفیذ التخفیض ومنع الحد الناجم عن الشبهة، التی اتبعها المشرع بعد إنتصار الثورة الإسلامیة. وفی هذا الصدد، فإن عدم تلاؤم وجهة نظر المشرع مع أهداف الشریعة وعدم تطابق استراتیجیته فی التشریع وتحدید رد الفعل ازدواجیة العقوبات على الجرائم الحدّیة المنصوص علیها فی المادة 173 من قانون الجزاء الإسلامی، هی مسألة تحتاج إلى التحلیل حتى الوصول إلی إجابة مناسبة. وبناءً على ذلک، یهدف البحث الحالی فی ضوء وصف وتحلیل مفردات الفقه الإسلامی وتجمیع المعلومات المکتبیة إلى تبیین عدم امکانیة تبریر منهج المشرع فی تحدید العقوبات الثنائیة للجرائم الحدّیة التی توجب «الرجم» و«القتل» فی هذه المادة. وبالنتیجة، لا بد من تصحیح النهج غیر المتناسق للإستراتیجیة التشریعیة المشرع فی صدد رفض الإقرار بجرائم الحدّیة المؤدیة إلى الرجم والقتل، من حیث تحدید العقوبات المزدوجة ویکون لها نفس رد الفعل بناء على آراء الفقه الإسلامی وفی شکل تحدید العقوبات التعزیریة لکل نوع من أنواع الجرائم المذکورة وتحدیدها فی المادة المشار الیها.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الإقرار
  • الرفض
  • حد الرجم
  • حد القتل
  • الفقه الإسلامی
ابن حمزه طوسی، محمد بن علی (1408). الوسیلة، قم: منشورات دفتر آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی، چاپ اول.
ابن قدامه مقدسی جماعیلی، عبد الرحمن بن محمد (بی‌تا). الشرح الکبیر علی متن المقنع، دمشق- قاهره: دار الکتاب العربی للنشر والتوزیع.
ابن قدامه مقدسی، أبو محمد عبد الله بن أحمد (1405). المغنی فی فقه الإمام أحمد بن حنبل الشیبانی، بیروت: دار الفکر، الطبعة الأولی.
ابن قدامه، عبد الله (بی‌تا). المغنی، بیروت: دار الکتاب العربی للنشر والتوزیع.
ابن نجیم مصری، زین الدین بن إبراهیم (1418). البحر الرائق، بیروت: دار الکتب العلمیة، الطبعة الاولی.
اکرمی، روح‌الله (1400). «رجوع از اقرار کیفری»، در: تحقیقات حقوقی، ش94، ص165-188.
بروجردی، سید حسین (1373). جامع أحادیث الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: نشر صحف.
بصری (الماوردی)، أبو الحسن علی بن محمد (1414). الحاوی فی فقه الشافعی، بیروت: الطبعة الأولی، دار الکتب العلمیة.
تبریزی، میرزا جواد (1417). اُسس الحدود والتعزیرات، قم: دفتر انتشارات معظم له، چاپ اول.
ترابی شهرضایی، اکبر (1390). آیین کیفری اسلام، قم: مرکز فقهی ائمه اطهار (ع)، چاپ اول.
تمیمی مغربی، نعمان بن محمد (1385). دعائم الاسلام، قم: مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث.
 
توکلی‌نیا، امید (1395). «انکار بعد از اقرار در حدود تأملی در ماده 173 قانون جدید مجازات اسلامی»، در: فقه اهل بیت، ش85-86، ص239-273.
جزیری، عبد الرحمن (1424). الفقه علی المذاهب الاربعة، بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة الثانیة.
جزیری عبدالرحمن؛ غروی، محمد؛ مازج، یاسر (1419). کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب اهل البیت (ع)، بیروت: منشورات دار الثقلین، چاپ اول.
حجاوی مقدسی ثم الصالحی، موسی بن أحمد (بی‌تا). الإقناع فی فقه الإمام أحمد بن حنبل، بیروت: دار المعرفة.
حدادی العبادی، أبو بکر بن علی بن محمد (1322). الجوهرة النیرة، مصر: المطبعة الخیریة، الطبعة الأولی.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409). وسائل الشیعة، قم: مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول.
حلّی (محقق)، نجم الدین جعفر بن حسن (1408). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.
حلّی، أبی جعفر محّمد بن منصور (1410). کتاب السرائر، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم.
حلی، حسن بن یوسف (1413). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال والحرام، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین، الطبعة الاولی.
حلّی، حسن بن یوسف (بی‌تا). تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیه (ط- القدیمة)، مشهد: مؤسسة آل البیت (ع)، چاپ اول.
حلّی، محمد بن حسن (1387). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ اول.
حلی، نجیب الدین یحیی بن سعید (1405). الجامع للشرائع، قم: مؤسسة سید الشهداء العلمیة، (نرم‌افزار).
خوانساری، سید احمد (1405). جامع المدارک فی شرح مختصر النافع، تهران: مکتبة الصدوق، الطبعة الثانیة.
دادگستری جمهوری اسلامی ایران (1365). پاسخ و سؤالات از کمیسیون استفتائات و مشاورین حقوقی شورای عالی قضایی، تهران: روزنامه رسمی.
دانش‌نهاد، محمد؛ بهمن‌پوری، عبدالله (1399). «انکار پس از اقرار در حدود با تأکید بر نقش آن در سرقت و جلد، در فقه و حقوق موضوعه»، در: مصباح الفقاهة، ش5، ص61-76.
سید سابق، محمد التهامی (1391). فقه السنة، بیروت: دار الکتاب العربی، الطبعة الاولی.
شوشتری، محمد تقی (1419). النجعة فی شرح اللمعة، قم: مکتبة الصدوق.
طباطبایی حائری، سید علی (1418). ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بدلائل، قم: مؤسسة آل البیت (ع) لاحیاء التراث، الطبعة الاولی.
طرابلسی، عبد العزیز بن البرّاج (1406). المهذّب، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
طوسی، ابو جعفر محمد بن الحسن (بی‌تا). النهایة فی مجرد الفقه والفتاوی، قم: قدس.
عاملی، زین الدین بن علی (شهید ثانی) (1412). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة، قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول.
عوده، عبد القادر (بی‌تا). التشریع الجنایی الاسلامی مقارنا بالقانون الوضعی، بیروت: دار الکاتب العزلی.
غروی، سید محمد؛ مازح، شیخ یاسر (1419). کتاب الفقه علی المذاهب الاربعة و مذهب اهل البیت، بیروت: منشورات دار الثقلین، الطبعة الاولی، ج5.
القرافی المالکی، أحمد بن إدریس (1994). الذخیرة، بیروت: دار الغرب الإسلامی، الطبعة الأولی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1367). الکافی فی الفقه، طهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ سوم.
مجلسی، محمّد باقر (1404). مرآة العقول، تهران: دار الکتب الإسلامیة، الطبعة الثانیة.
مکارم شیرازی، ناصر (1377). انوار الفقاهة: کتاب الحدود والتعزیرات، قم: مدرسة الامام علی بن ابی طالب (ع)، الطبعة الاولی.
منتظری، حسین‌علی (بی‌تا). کتاب الحدود، قم: دار الفکر.
موسوی گلپایگانی، سید محمدرضا (1412). الدر المنضود فی أحکام الحدود، قم: دار القرآن الکریم، چاپ اول.
موسوی اردبیلی، عبد الکریم (1427). فقه الحدود والتعزیرات، قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید، الطبعة الثانیة.
مؤسسه آموزشی و پژوهشی قضا (1390). نرم‌افزار گنجینه استفتائات قضایی، نسخه دوم، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی قضا.
نجفی، محمد حسن (1362). جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة السابعة.
نووی، أبو زکریا محیی الدین یحیی بن شرف (بی‌تا). المجموع شرح المهذب، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
هندی، فاضل (1405). کشف اللثام (ط.ق)، قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.