انصاف و جایگاه آن در حفظ حقوق شهروندی (مطالعه تطبیقی سیستم قضائی ایران و مصر)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق دانشگاه آزاد اسلامشهر

2 استادیار گروه مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس تهران

چکیده

انصاف به معنای توجه به تمام ابعاد مسئله برای صدور حکمی معطوف به عدالت در سیستم قانون‌گذاری و دادرسی منصفانه که موجب اقناع وجدان عرف جامعه و فرد قضاوت‌کننده شود، از مسائل مهم در حفظ حقوق شهروندان بوده است. سیستم قضائی ایران بر پایه عملکرد قوه قضائیه، مسئول تحقق عدالت و انصاف است و برای تحقق آن، به عنوان واسطه‌ای بین وضع و اجرا، مسئولیت‌های مهمی را بر عهده دارد. مصادیق مهم و کاربردهای عملیاتی انصاف برای حفظ حقوق شهروندان مواردی همچون بنای اساسی بر بی‌گناهی شهروندان، برخورداری شهروندان از حقوق آموزشی و پرورشی رایگان، حقوق و امکانات اقتصادی برابر، رعایت اصول کاربردی فقهی و اخلاقی در اجرای قوانین، حفظ حریم خصوصی همه شهروندان، ممنوعیت بیگاری و بردگی، هتک حرمت و شکنجه است که در پژوهش حاضر استقرای تام در متون حقوقی، فقهی و تاریخ معاصر صورت گرفته است تا تأثیرات کاربردی انصاف در سیستم قضائی ایران و مصر واکاوی و جایگاه آن جهت ارائه مدلی پیشنهادی برای استناد و استمداد کارگزاران سیستم قضائی ایران در شرایط خاص تبیین شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

الإنصاف ومکانته فی حفظ حقوق المواطنة (دراسة مقارنة للنظام القضائی فی ایران ومصر)

نویسندگان [العربیة]

  • سید علی ربانی موسویان 1
  • طوبی شاکری گلپایگانی 2
  • طاهره سادات نعیمی 1
1 استادیار گروه فقه و حقوق دانشگاه آزاد اسلامشهر
2 استادیار گروه مطالعات زنان دانشگاه تربیت مدرس تهران
چکیده [العربیة]

الإنصاف بمعنى النظر الى جمیع جوانب القضیة لأجل صدور حکم یرمی الى تحقیق العدالة فی النظام التشریعی، ومحاکمة منصفة تکون مدعاة لاقناع ضمیر عُرف المجتمع والفرد الذی یحکم على مدى صحة اجراءاتها، من الامور المهمة فی حفظ حقوق المواطنین. یقوم النظام القضائی فی ایران على أساس أداء السلطة القضائیة، المسؤولة عن تحقیق العدالة والانصاف، وهی مکلفة بمهام لا یُستهان بها باعتبارها حلقة وصل بین الوضع والتنفیذ. ومن المصادیق المهمة والتطبیقات العملیة للانصاف من أجل حفظ حقوق المواطنین، نذکر حالات مثل الأخذ بمبدأ أساسی وهو مبدأ براءة المواطنین، وأن تکون لهم حقوق التعلیم والتربیة المجانیة، وأن یتمتعوا بحقوق وامکانات اقتصادیة متساویة، مع الالتزام بالمبادئ الفقهیة والأخلاقیة العملیة فی تطبیق القوانین، وحفظ الحریم الخصوصی لجمیع المواطنین، ومنع الرقّ والاستعباد، وانتهاک الحرمة، والتعذیب، وهی الامور التی تکفل هذا البحث باجراء استقراء تام لها فی النصوص الحقوقیة، والفقهیة، والتاریخ المعاصر؛ بهدف التعرف على التأثیرات التطبیقیة للانصاف فی النظام القضائی فی کلّ من ایران ومصر، وتکوین صورة عن مکانته وأهمیته فی سبیل اقتراح نموذج یمکن أن یستند الیه ویستعین به القائمون على النظام القضائی فی ایران وتبیینها فی ظروف معیّنة.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • الإنصاف
  • العدالة
  • النظام القضائی
  • ایران ومصر
  • حق المواطنة

منابع

الف) کتب
ابدالی، مهرزاد (1388ش)، درآمدی بر فلسفه حقوق و نظریه‌های حقوقی، تهران: انتشارات مجد، چاپ اول.
ابن‌بابویه، محمد بن‌علی (شیخ صدوق) (1400ق)، أمالی، بیروت: انتشارات اعلمی، چاپ پنجم.
انصاری، باقر (1393ش)، حق حریم خصوصی، تهران: انتشارات سمت، چاپ چهارم.
ارسطو (1349ش)، سیاست، ترجمه حمید عنایت، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، چاپ دوم.
ارسطو (1377ش)، اخلاق نیکوماخوس، مترجم محمدحسن لطفی، تهران: انتشارات فلسفه و فرهنگ.
بستانی، فؤاد افرام (1375ش)، فرهنگ ابجدی، تهران: انتشارات اسلامیه، چاپ دوم.
دهخدا، علی‌اکبر (1372ش)، لغت‌نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
راولز، جان (1383ش)، عدالت به مثابه انصاف، ترجمه عرفان ثابتی، تهران: انتشارات ققنوس.
رنه داوید (1378ش)، نظام‌های بزرگ حقوقی معاصر، ترجمه حسین صفایی، محمد آشوری، عزت الله عراقی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، چاپ چهارم.
سیفی مازندرانی، علی‌اکبر (1425ق)، مبانی الفقه الفعال فی القواعد الفقهیه الاساسیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
طوسی، ابوجعفر محمد بن‌حسن (1414ق)، أمالى، قم: دارالثقافه، چاپ اول.
عسکری، ابوالهلال حسن بن‌عبدالله (1400ق)، الفروق فی اللغه، بیروت: دار الآفاق الجدیده، چاپ اول.
عرفانی، محمود (1393ش)، حقوقی تطبیقی نظام‌های حقوقی معاصر در فرانسه، آلمان، ایتالیا و...، تهران: انتشارات جنگل، چاپ هجدهم.
فیض کاشانی، ملا محسن (1378ش)، ترجمة الحقائق، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری.
فیض کاشانی، ملا محسن (1425ق)، الشافی فی العقائد و الاخلاق، تهران: دار نشر اللوح المحفوظ، چاپ اول.
فیومی، احمد بن‌محمد (بی‌تا)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: مؤسسه دار الهجرة.
قاضی، سید ابوالفضل (1392ش)، بایسته‌های حقوق اساسی، تهران: نشر میزان.
کاتوزیان، امیرناصر (1377ش)، فلسفه حقوق (تمام جلدها)، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ اول.
کاتوزیان، امیرناصر (1392ش)، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ هشتاد و ششم.
کلینى، ابوجعفر محمد بن‌یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة‌.
مجلسی، محمدباقر بن‌محمدتقی (1410ق)، بحار الانوار الجامعة لِدُرَرِ اخبار الائمّة الاطهار، بیروت: مؤسسة الطبع و النشر، چاپ اول.
محقق‌داماد، سید مصطفی (1388ش)، قواعد فقه (چهارجلدی)، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
مصطفوی تبریزی، حسن (1417ق)، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات.
مصطفوی، سید محمدکاظم (1421ق)، مائة قاعدة فقهیة، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.
مقیمی، سید محمد (1393ش)، مباحث ویژه مدیریت دولتی، تهران: انتشارات سمت، چاپ هشتم.
موسوی خمینی، سید روح‌الله (1378ش)، صحیفه نور، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
موسوی خلخالی، سید محمدمهدی (1422ق)، حاکمیت در اسلام، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی.
نظرپور، مهدی (1389ش)، آشنایی با قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، قم: دفتر نشر معارف.
نوری، محمدعلی (1388ش)، قانون مدنی مصر، تهران: انتشارات گنج دانش.
30. Crawley, Angela (1998-1999), Oxford Elementary Learner’s Dictionary, Oxford University.
ب) مقالات
آقایی‌طوق، مسلم و غمامی، سید محمدمهدی (1391ش)، «تحول حقوق و آزادی‌های شهروندی در مصر مبتنی بر قانون اساسی 2012 میلادی»، فصلنامه بررسی‌های حقوق عمومی، سال اول، شماره1، پاییز.
تقی‌زاده، محمد (1381ش)، «نظریه شهروندی در فرهنگ و تمدن ایرانی»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، ش183-184.
دادگر، یدالله و آرمان‌مهر، محمدرضا (1388ش)، «نقد و بررسی مبانی معیار عدالت اقتصادی راولز»، پژوهشنامه علوم اقتصادی دانشگاه مازندران، سال نهم، شماره.
سلیمیان، ابوالفضل، صدیقیان، عبدالله و ساجدی، امرالله (1392ش)، «حقِ داشتن وکیل از منظر حقوق بشر و حقوق ایران»، دوفصلنامه مطالعات حقوق بشر اسلامی، سال دوم، شماره پنجم، پاییز و زمستان.
صرافی، مظفر و اسماعیل‌زاده، حسن (1384ش)، «شهروندمداری راهکاری برای حل مسائل شهری در ایران»، اطلاعات سیاسی اقتصادی، شماره 217-218.
قربانی‌پور، جمیله، رضایی‌نژاد، امیرعلی، صادق‌پور، زهرا و سلطانی، فهیمه (1386ش)، «آشنایی با حقوق شهروند (آموزش خاص اعضای شورای حل اختلاف)»، تهران: معاونت آموزش قوه قضائیه.
محبی، محسن و امینی، اعظم (1393ش)، «اصل انصاف و ظرفیت قاعده‌سازی آن در رویه دیوان بین‌المللی دادگستری»، مجله حقوقی بین‌المللی، شماره51، پاییز و زمستان.
ج) قوانین و اسناد
روزنامه رسمی (مصوب شماره 17375- 29/07/1383).
قانون اساسی ایران (ق.ا).
قانون مدنی ایران (ق.م.ا).
قانون مجازات اسلامی ایران (مصوب 5/02/1390)(ق.م.ا.ا).
قانون اساسی مصر (ق.ا مصر).
قانون مدنی مصر (ق.م مصر).
قانون مجازات مصر (ق.م.ا مصر).