بررسی و نقد حد قذف در داده‌های الکترونیکی از دیدگاه مذاهب خمسه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و حقوق اسلامی، پردیس فارابی دانشگاه تهران

2 دانشجوی دکتری مطالعات تطبیقی مذاهب اسلامی، دانشگاه ادیان و مذاهب

چکیده

جاری دانسته‌شدن حد در قذف به شیوه کتبی و در داده‌های الکترونیکی مقوله‌ای است که ابهامات چندی دارد. هم پیش‌زمینه‌های فقهی این مسئله مبهم است و هم چگونگی اثبات این حد در مقوله‌های یادشده محل تردید واقع شده است. از این‌رو با برگزیدن روش تحلیلی- توصیفی امکان جاری‌کردن چنین حدی از نظر مذاهب خمسه را بررسی می‌کنیم. ابتدا با تعریف قذف و فلسفه جاری بر آن اصل مسئله را روشن می‌کنیم. سپس به انواع قذف کتبی و قذف به شیوه الکترونیکی اشاره می‌کنیم. بدین‌منظور شرایط سه‌گانه‌ مطرح در این زمینه را که مربوط به قذف، شرایط قاذف و مقذوف است می‌کاویم. پس از آن به چگونگی اثبات قذف به صورت کتبی و الکترونیکی می‌پردازیم و نشان می‌دهیم حکم قذف را در جاهایی که این عمل کتباً یا با استفاده از رسانه مجازی تحقق یافته باشد نمی‌توان به‌آسانی تعمیم داد. زیرا اصل در قذف، موضوعیت‌داشتن کاربرد لفظ دارای محتوای قذف است. همچنین، در عرصه داده‌های الکترونیکی به دلیل شبهات متعددی که در استناددهی و انتساب به شخص مقذوف ایجاد می‌شود با اطلاق قاعده درء امکان اجرای قذف وجود ندارد و شهادت بر داده الکترونیکی در نظام حقوقی و قضایی کشور ما به اثبات نرسیده است و نمی‌توان از این طریق قذف را اثبات کرد اما می‌توان مرتکبان را به تعزیر محکوم کرد. البته دیدگاه مذاهب گوناگون درباره مصادیقِ حد یکسان نیست، ولی چون درباره برخی مصادیق مانند زنا، سرقت، قذف، شرب خمر و محاربه اتفاق ‌نظر وجود دارد، معتقدیم آنچه در این تحقیق اثبات می‌شود مربوط به مذاهب خمسه است. زیرا درباره حد قذف در مذاهب پنج‌گانه انفاق نظر وجود دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [العربیة]

الدراسة و النقد لحد القذف فی المعطیات الإلکترونیة من وجهة نظر المذاهب الخمسة

نویسندگان [العربیة]

  • حسین جاور 1
  • مریم خادمی 2
1 الاستاذ المساعد لفرع فقه و حقوق الاسلامیۀ، بردیس فارابی فی جامعۀ الطهران
2 طالبۀ الدکتوراه لفرع الدراسات المقارنۀ المذاهب الاسلامیۀ، جامعۀ الادیان و المذاهب
چکیده [العربیة]

المعرفۀ الحالیۀ بتنفیذ حدّ القذف بشکل التحریری و المعطیات الالکترونیۀ کانت من المباحث التی فیها ابهامات متعددۀ. لانّ الحقول الفقهیۀ لهذا الحدّ و کیفیۀ اثباته فیها تردید و التشکیک جدّاً. فلهذا نحن نحلّل حدّالقذف فی وجهۀ نظر المذاهب الخمسه باسلوب التوصیف و التحلیل.
فی الابتداء نتبیّن اصل المسئلۀ بتقدیم تعریف القذف ثمّ نشیر الی انواع القذف الکتابیۀ و الالکترونیۀ. و لحصول الغرض، نحلل الشرائط المرتبطۀ بالقذف و القاذف و المقذوف؛ ثم نتعرض بکیفیۀ اثبات القذف بنحو التحریری والالکترونی و فی الانتهاء نثبت انّه لایجوز تعمیم حکم القذف بنحو الکتبی و الاکترونی الی غیره لان الاصل فی القذف، موضوعیۀ استعمال اللفظ المشتمل علی القذف. و کذلک لایمکن اجراء حکم القذف فی المعطیات الالکترونیۀ لایجاد مشابهتها فی الاسناد و الانتساب بالفرد المقذوف بقاعدۀ الدرء. علی انّه لم تثبت الشهادۀ علی المعطیات الالکترونیۀ فی نظام الحقوقی و القضائی فی بلد الایران. فلایمکن اثبات القذف من هذه الجهۀ و لکن اثبات التعزیر للقاذفین بمکان من الامکان.
البتۀ، رای المذاهب الاسلامیه لایکون مساویاً فی مصادیق حدالقذف و لکن لاتفاق رایهم فی بعض المصادیق کالزنا و السرقۀ و القذف و الشرب الخمر و المحاربۀ، نعتقد بانّ ما یثبت فی هذا التحقیق مرتبطۀ بالمذاهب الخمسۀ. لانّ رایهم فی حدالقذف کان واحداً.

کلیدواژه‌ها [العربیة]

  • حدالقذف
  • شرائط القذف
  • القذف الکتابی
  • القذف الالکترونی
  • طرق اثبات القذف
  • المذاهب الخمسۀ
قرآن کریم (1387). ترجمه: ناصر مکارم شیرازی، قم: نشر اسوه، چاپ پنجم.
ابن عبد الله الحنبلی، ابو إسحاق برهان الدین بن محمد (2000). المبدع فی شرح المقنع، المکتب الاسلامی علی شبکة اسلام ویب.
ابن قدامه، عبدالله ابن احمد ابن محمد (1405/1985). المغنی، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعة الاولی.
استادی، رضا (1383). «قلمرو قاعده درء (2)»، در: فقه اهل‌ بیت، ش37، ص71-94.
اعتضاد بروجردی، محمد (1331). «در باب اقرار»، در: کانون وکلا، ش27، ص39-41.
افخمی، محمدرضا (1375). بررسی جرم افترا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق، استاد راهنما: حسن مرعشی، تهران: دانشگاه تربیت مدرس تهران.
بطحایی گلپایگانی، سید هاشم (1382). «قذف از دیدگاه کتاب و سنت»، در: اندیشه‌های حقوقی، ش3، ص29-46.
بطحایی گلپایگانی، سید هاشم (1383 الف). «بزه‌های کیفردار از نظر قرآن مجید»، در: حقوق خصوصی، ش6، ص53-70.
بطحایی گلپایگانی، سید هاشم (1383 ب). «گزیده‌ای از طرح آیات‌الاحکام جزایی قرآن مجید»، در: مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی تهران، ش64، ص1-14.
بهجت، محمدتقی (1426). جامع المسائل، قم: دفتر معظم له، چاپ دوم، ج5.
پاک‌نهاد، امیر (1385). «عذر تحریک؛ مبانی و آثار مطالعه‌ای در حقوق ایران و انگلستان»، در: مجله حقوقی دادگستری، ش54، ص99-130.
الجنکی الشنقیطی، محمد الأمین بن محمد بن المختار (1995). أضواء البیان فی إیضاح القرآن بالقرآن، بیروت: دار الفکر.
حاجی ده‌آبادی، احمد (1392). «عدم اعتبار اقرار غیرقضایی در امور کیفری»، در: حقوق اسلامی، س10، ش39، ص133-140.
حر عاملی، محمد بن حسن (1403). تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعة، تهران: چاپ سنگی، ج28.
حسانی، عبدالصمد (1378). تأثیر زمان و مکان در جرم و مجازات، پایان‌نامه کارشناسی ارشد حقوق جزا و جرم‌شناسی، استاد راهنما: رضا نوربها، استاد مشاور: علی‌حسین نجفی ابرندآبادی، تهران: دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی.
 
حسنی، علی‌اکبر (1359). «حد قذف ترور شخص یا ترور شخصیت»، در: درس‌هایی از مکتب اسلام، س20، ش3، ص56-60.
حسینی بهارانچی، ملیحه سادات؛ صالحی مازندرانی، محمد (1393). «آثار فقهی رجوع از لعان در نفی ولد»، در: فقه و حقوق خانواده (ندای صادق)، دوره 19، ش61، ص143-154.
حمود السهلی، صقر زید (1414/1994). قاعدة درء الحدود بالشبهات و تطبیقها فی المملکة العربیة السعودیة، رسالة مقدمة استکمالا لمتطلبات نیل درالماجیستر فی مکافة الجریمة، المرکز العربی للدراسات الامنیة والتدریب المعهد العالی للعلوم الامنیة.
حیدریان، محمدرضا (1390). «آیات‌الاحکام (بخش جزا)»، در: دادرسی، س15، ش86، ص34-38.
الخطیب، محب الدین؛ عبدالباقی، محمد فؤاد (1400). الجامع الصحیح للبخاری، القاهرة: المکتبة السلفیة، ج3.
دفتر پژوهش‌های حقوقی مجلس (1377). «دو مقاله: طرح مجازات اسلامی در بوته نقد»، در: مجلس و راهبرد، ش25، ص205-220.
دهخدا، علی‌اکبر (1377). لغت‌نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران، ج1.
راغب اصفهانی، حسین‌ بن محمد (1383). المفردات فی غریب القرآن، تهران: المکتبة ‌المرتضویة لاحیاء آثار الجعفریة، ج3.
رحیمی، سید جعفر (24/8/1393). «قذف»، در: http://pajoohe.ir، تاریخ دسترسی: 28/6/1395.
زارع شعار، حسین (1386). «حوزه فقه و جزا: اقرار کیفری در حقوق ایران»، در: فقه و مبانی حقوق، ش7، ص175-182.
زراعت، عباس (1381). «بررسی فقهی و حقوقی جرم سب‌النبی»، در: مطالعات ­اسلامی، ش57، ص75-104.
سعادت، صالح (1390). «نگاهی نو به لعان»، در: فقه اهل بیت، ش66-67، ص250-273.
شوشتری، علی (1383). «اگر شهود در زنا کمتر از چهار نفر باشند، آیا مورد حد قذف قرار می‌گیرند؟»، در: دادرسی، ش43، ص16-18.
صادقی، محمدهادی (1384). «قضازدایی در حقوق جزای اسلامی»، در: الاهیات و حقوق، ش15 و 16، ص147-168.
صالحی حاجی ده‌آبادی، احمد (1390). «لعان»، در: پورتابل اهل‌البیت، تاریخ دسترسی: 2/4/1390، در: http://ahlolbait.com.
صباغی دهکلانی، داوود (1394). بررسی مبانی فقهی تغییرات ناظر به بزه قذف در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، پایان‌نامه کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق، استاد راهنما: محمد نوذری فردوسیه، قم: دانشگاه قم.
صدر، محمد (1427). ماوراء الفقه، قم: دار المحبین، الطبعة الثالثة، ج9.
الطوسی، ابی‌ جعفر محمد بن الحسن (1383). الاستبصار، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ پنجم، نسخه مجموعی ج1-4.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا). المعجم الفقهی لکتب الشیخ الطوسی، قم: مؤسسة دائرة المعارف الفقه الاسلامی، ج2.
عاملی (شهید اول)، محمد ابن مکی (1388). لمعة دمشقیة، ترجمه: محمد شیروانی، قم: دار الفکر، ج2.
عاملی، یاسین عیسی (1368). الاصطلاحات فی الرسائل العلمیة، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
عبدالجلیل، عیسی (1395). «مصاید الشیطان الثمانیة التی قذف بها ضعاف الایمان فی قاع جهنم!»، در: الوعی الاسلامی، العدد 127، ص40-45.
عثمان، آمال عبدالرحیم (1968). «جریمة القذف»، القانون والاقتصاد، العدد 4، ص737-848.
العینی، ابی محمد بدر الدین محمود بن احمد (1421). عمدة القاری شرح صحیح بخاری (جلد العشرون)، بیروت: دار الکتب العلمیة.
فاضل موحدی لنکرانی، محمد (1422). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة: الحدود، قم: مرکز فقه الائمة الاطهارb.
قدسی، زهرا (1390). «هتک حیثیت و نشر اکاذیب رایانه‌ای»، در: ماه‌نامه دادگستر، ش43، ص19-25.
قرطبی، محمد ابن احمد (1409). الجامع الاحکام القرآن، قاهره: دار الکتب المصریة، الطبعه الثانیه، الجزء الاول.
کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحاق (1374). اصول الکافی، ترجمه: محمدباقر کمره‌ای، تهران: مطالعات تاریخ و معارف اسلامی، ج6.
کوهی، بهزاد (1392). مقایسه حدود سرقت، زنا و قذف در قرآن و عهد قدیم، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، استاد راهنما: داوود کمیجانی، تهران: دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
مجیدی، سید محمود (1385). «نقد و بررسی سیاست تقنینی قانون مجازات اسلامی در زمینه شرب خمر و قذف»، در: دادرسی، ش55، ص39-41.
محسنی دهکلانی، محمد؛ قبولی درافشان، محمدتقی؛ حائری، محمدحسن (1390). «واکاوی برخی شروط اختصاصی شهادت بر زنا اشتراط اتصال شهادات و اشتراط رؤیت به نحو مخصوص»، در: فقه و اصول، ش87، ص217-246.
محمدی ری‌شهری، محمد (1389). میزان الحکمة، قم: دار الحدیث، ج7.
محمدی ری‌شهری، محمد؛ شیخی، حمیدرضا (1386). میزان الحکمة، قم: دار الحدیث، ج9.
محمدیان امیری، مهدی (1386). «سیره‌شناسی پیامبر اعظمn: تحلیل و بررسی بحث حدود»، در: پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی، ش7، ص183-206.
مرادزاده، احسان (1393). بررسی فقهی و حقوقی نظرات غیرمشهور فقها در باب حدود و قصاص، پایان‌نامه کارشناسی ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی، استاد راهنما: جمشید معصومی، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی.
معین، محمد (1354). فرهنگ معین، تهران: انتشارات امیرکبیر، دوره تک‌جلدی.
مکارم شیرازی، ناصر (1395). تفسیر نمونه، قم: دار الکتب الاسلامیة، در: http://makarem.ir، تاریخ دسترسی: 28/8/1395.
منتهایی، عباس (1389). «بحثی در قاعده اقرار العقلاء از دیدگاه فقه و حقوق»، در: ماه‌نامه کانون وکلا، ص46-84.
وزارة الأوقاف والشئون الاسلامیة الکویتیة (بی‌تا). الموسوعة الفقهیة الکویتیة، ج33، یمکن الوصول الیه فی: https://goo.gl/fNZHIu
وفاقی، یوسف (1372). «بحثی پیرامون افترا و نشر اکاذیب و قذف در قوانین جاری»، در: مجله حقوقی دادگستری، ش8، ص47-64.
هاشمی، سید محمدامین (1388). «قاعده «التعزیر دون الحد»»، در: فقه اهل البیتb، دوره 15، ش57، ص178-222.
 
 Jarrett, H. Marshall (2011). "Obtaining and Admitting Electronic Evidence", in: The United States Attorneys' Bulletin,vol. 59, no. 6, pp. 1-78.
Krotoski, Mark; Passwaters, Jeson (2011). "Using Log Record Analysis to Show Internet and Computer Activity in Criminal Cases", in: United States Attorneys’ Bulletin,pp. 1-15.
http://www.ebadalrehman.com/t1580-topic